Từ điển Hán Nôm Việt - Tự học tiếng Trung

ⓘ Xem hướng dẫn sử dụng.

理 - lí, lý

不理 bất lí

Từ điển trích dẫn

1. Không hiểu tại sao. ◇ Trương Hành 張衡: "Tư trạm ưu nhi thâm hoài hề, Tư tân phân nhi bất lí" 私湛憂而深懷兮, 思繽紛而不理 (Tư huyền phú 思玄賦).
2. Không lo liệu, không làm việc. ◎ Như: " bất lí chánh vụ" 不理正務.
3. Không để ý tới, không ngó ngàng tới. ◇ Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: "Bảo Ngọc kiến tha bất lí, chỉ đắc bồi tiếu thuyết đạo: Nhĩ dã khứ cuống cuống, tái tài bất trì" 寶玉見他不理, 只得陪笑說道: 你也去逛逛, 再裁不遲 (Đệ nhị thập bát hồi) Bảo Ngọc thấy cô ta (Đại Ngọc) không để ý đến mình, đành phải cười nói: Em nên ra dạo chơi, rồi về khâu cũng chưa muộn.
4. Nói không thuận lợi. ◇ Mạnh Tử 孟子: 貉稽曰: "Mạch Kê viết: "Kê đại bất lí ư khẩu." Mạnh Tử viết: "Vô thương dã, sĩ tăng tư đa khẩu."" 稽大不理於口. 孟子曰: 無傷也, 士憎茲多口 (Tận tâm hạ 盡心下) Mạch Kê nói: "Người ta thường nói (những điều) không thuận lợi về tôi." Mạnh Tử nói: "Chẳng hại gì, kẻ sĩ thường hay bị ghen ghét gièm pha."

▸ Từng từ: 不理

事理 sự lí

事理

sự lí

Từ điển trích dẫn

1. Đạo lí của sự vật hoặc sự tình. ◇ Quản Tử 管子: "Thị cố, minh quân thẩm　 tra sự lí, thận quan chung thủy" 是故, 明君審查事理, 慎觀終始 (Bản pháp giải 版法解) Do đó, bậc vua sáng suốt tra cứu đạo lí, thận trọng xem xét kết cục và mở đầu.
2. Sự tình, sự hạng.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ thật của một việc. Truyện Trê Cóc câu: » Những tuồng loài vật biết gì, cũng còn sự lí tranh thi khéo là «.

▸ Từng từ: 事理

代理 đại lí

代理

đại lí

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Thay mặt người khác để lo việc. ◎ Như: "ngã minh thiên một hữu không, giá kiện sự tình tựu thỉnh nhĩ đại lí liễu" 我明天沒有空, 這件事情就請你代理了 tôi ngày mai không rảnh, việc này xin nhờ anh thay mặt lo liệu cho.
2. Tạm thời đảm nhiệm chức vụ của người khác. ◇ Lão tàn du kí 老殘游記: "Tức phái nhân khứ đại lí, đại ước ngũ thất thiên khả đáo" 即派人去代理, 大約五七天可到 (Đệ thập lục hồi) Liền sai người đi đảm nhiệm chức vụ, khoảng năm sáu ngày sẽ đến được.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Thay mặt người khác để lo việc.

代理

đại lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

1. giữ nhiệm vụ
2. đóng vai, thủ vai

▸ Từng từ: 代理

伦理 luân lý

伦理

luân lý

giản thể

Từ điển phổ thông

luân lý, luân thường đạo lý

▸ Từng từ: 伦理

佐理 tá lí

佐理

tá lí

Từ điển trích dẫn

1. Giúp đỡ.
2. Chức quan ở duới chức chính khanh.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Giúp đỡ lo việc — Tên một chức quan đứng phó thời xưa.

▸ Từng từ: 佐理

修理 tu lý

修理

tu lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

sửa chữa

▸ Từng từ: 修理

倫理 luân lí

倫理

luân lí

phồn thể

Từ điển trích dẫn

1. Lẽ thường nhân luân đạo đức, chỉ các loại chuẩn tắc về đạo đức trong sự cư xử giữa con người với nhau. ◇ Chu Tử ngữ loại 朱子語類: "Chánh gia chi đạo tại ư chánh luân lí, đốc ân nghĩa" 正家之道在於正倫理, 篤恩義 (Quyển thất thập nhị).
2. Điều lí của sự vật, mạch lạc. ◇ Chu Tử ngữ loại 朱子語類: "Độc sử đương quan đại luân lí, đại cơ hội, đại trị loạn đắc thất" 讀史當觀大倫理, 大機會, 大治亂得失 (Quyển thập nhất, Độc thư pháp hạ 讀書法下) Đọc sử phải xem xét những thứ tự mạch lạc lớn, những then chốt lớn, những sự yên loạn được mất lớn.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lẽ phải ở đời, lẽ phải trong việc cư xử.

倫理

luân lý

phồn thể

Từ điển phổ thông

luân lý, luân thường đạo lý

▸ Từng từ: 倫理

入理 nhập lí

入理

nhập lí

Từ điển trích dẫn

1. Hợp lẽ, hợp với sự lí. ◎ Như: "nhập tình nhập lí" 入情入理.
2. Thấu hiểu giáo lí Phật giáo.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hợp lẽ phải.

▸ Từng từ: 入理

公理 công lí

公理

công lí

Từ điển trích dẫn

1. Đạo lí mà người đời công nhận. ◇ Văn minh tiểu sử 文明小史: "Hôn nhân khả dĩ tự do, nãi thị thế giới thượng đích công lí" 婚姻可以自由, 乃是世界上的公理 (Đệ nhị thập hồi) Hôn nhân phải là được tự do, đó là lẽ đương nhiên mọi người công nhận trên đời. ☆ Tương tự: "chánh lí" 正理, "chánh nghĩa" 正義. ★ Tương phản: "cường quyền" 強權.
2. Trong khoa học, chỉ chân lí căn bản, không cần chứng minh. ◎ Như: "kỉ hà công lí" 幾何公理 công lí môn hình học.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Công đạo 公道 — Còn chỉ pháp luật.

▸ Từng từ: 公理

助理 trợ lý

助理

trợ lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

trợ lý, người phụ tá

▸ Từng từ: 助理

原理 nguyên lý

原理

nguyên lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

nguyên lý, nguyên tắc, quy tắc

▸ Từng từ: 原理

受理 thụ lí

受理

thụ lí

Từ điển trích dẫn

1. Trong việc tố tụng, tòa án nhận là có lí do đưa kiện để mà tiếp thụ phân xử. ★ Tương phản: "bác hồi" 駁回.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nhận sự việc để xét xử.

▸ Từng từ: 受理

合理 hợp lí

合理

hợp lí

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Phù hợp với đạo lí hoặc sự lí. ☆ Tương tự: "công đạo" 公道. ★ Tương phản: "vô lí" 無理. ◇ Bắc sử 北史: "Mỗi hội nghị, thường độc hậu ngôn, ngôn triếp hợp lí" 每會議, 常獨後言, 言輒合理 (Hộc Luật Kim truyện 斛律金傳).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đúng với lẽ phải.

合理

hợp lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

hợp lý, đúng, phải chăng

▸ Từng từ: 合理

哲理 triết lí

哲理

triết lí

Từ điển trích dẫn

1. Nguyên lí, đạo lí về vũ trụ và nhân sinh.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ sâu xa tận cùng của sự vật.

▸ Từng từ: 哲理

唯理 duy lí

唯理

duy lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Thiên về lẽ phải, về sự suy nghĩ lập luận của trí óc.

▸ Từng từ: 唯理

地理 địa lí

地理

địa lí

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Hình thế núi sông mặt đất. ◇ Dịch Kinh 易經: "Ngưỡng dĩ quan ư thiên văn, phủ dĩ sát ư địa lí" 仰以觀於天文, 俯以察於地理 (Hệ từ thượng 繫辭上) Ngẩng lên mà xem thiên văn, cúi xuống mà xét địa lí.
2. Khoa học nghiên cứu về hình thể, hiện tượng, biến thái, tình trạng hành chánh phân chia biên giới trên địa cầu.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ của đất, chỉ chung mọi sự hiểu biết về đất đai — Cái lẽ của đất đai, ảnh hưởng tới vận mạng người.

地理

địa lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

địa lý học

▸ Từng từ: 地理

处理 xử lý

处理

xử lý

giản thể

Từ điển phổ thông

xử lý

▸ Từng từ: 处理

天理 thiên lí

天理

thiên lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lẽ trời, mà con người phải tuân theo.

▸ Từng từ: 天理

定理 định lí

定理

định lí

Từ điển trích dẫn

1. Chân lí không bao giờ biến đổi nữa.
2. Mệnh đề hay công thức đã được chứng minh là đúng, được coi như là nguyên lí hay quy tắc, gọi là "định lí" 定理.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ phải không thể thay đổi được — Danh từ Toán học, nêu lên một mối tương quan toán học đã dược chứng minh.

▸ Từng từ: 定理

审理 thẩm lý

审理

thẩm lý

giản thể

Từ điển phổ thông

phân xử, phán xét

▸ Từng từ: 审理

審理 thẩm lý

審理

thẩm lý

phồn thể

Từ điển phổ thông

phân xử, phán xét

▸ Từng từ: 審理

心理 tâm lí

心理

tâm lí

phồn & giản thể

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ chi phối lòng dạ con người.

心理

tâm lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

tâm lý

▸ Từng từ: 心理

情理 tình lí

情理

tình lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sự thật xảy ra và cái lẽ của sự thật đó. Truyện Trê Cóc : » Cứ trong tình lí mà suy « — Cái lòng ăn ở đối xử với nhau và cái lẽ đem ra để tranh hơn thua với nhau.

▸ Từng từ: 情理

按理 án lý

按理

án lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

vì lý do, bởi vì

▸ Từng từ: 按理

掌理 chưởng lí

掌理

chưởng lí

Từ điển trích dẫn

1. Chủ trì biện lí. ☆ Tương tự: "quản lí" 管理. ◎ Như: "Tổng Kinh Lí quyết định tương Nghiệp Vụ Bộ giao cấp tha chưởng lí" 總經理決定將業務部交給他掌理.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nắm giữ coi sóc công việc.

▸ Từng từ: 掌理

推理 suy lí

推理

suy lí

phồn & giản thể

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Suy luận 推論.

推理

suy lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

suy lý, suy đoán, suy luận

▸ Từng từ: 推理

援理 viện lí

援理

viện lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vin vào cái lẽ nào đó.

▸ Từng từ: 援理

據理 cứ lí

據理

cứ lí

Từ điển trích dẫn

1. Theo đúng lí lẽ. ◇ Cảnh thế thông ngôn 警世通言: "Tiểu tử chỉ cứ lí trực giảng, bất tri chuẩn phủ?" 小子只據理直講, 不知准否? (Độn tú tài nhất triêu giao thái 鈍秀才一朝交泰).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Theo lẽ mà nói, mà xét.

▸ Từng từ: 據理

攝理 nhiếp lí

攝理

nhiếp lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Thay thế mà làm việc.

▸ Từng từ: 攝理

教理 giáo lí

教理

giáo lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ cao đẹp ở trong tôn giáo.

▸ Từng từ: 教理

整理 chỉnh lí

整理

chỉnh lí

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Thu thập, chuẩn bị. ◇ Nho lâm ngoại sử 儒林外史: "Chỉnh lí hành trang, khứ Giang Tây đáo nhậm" 整理行裝, 去江西到任 (Đệ bát hồi) Thu thập hành trang, đi Giang Tây nhậm chức.
2. Chỉnh đốn. ◇ Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: "Như kim đa tuy một liễu, nhĩ môn khước hựu chỉnh lí đích gia thành nghiệp tựu, phục liễu nguyên khí" 如今爹雖沒了, 你們卻又整理的家成業就, 復了元氣 (Đệ thập cửu hồi) Như nay dù cha đã chết rồi, các anh lại chỉnh đốn được cơ nghiệp gia đình, khôi phục khí thế như xưa.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Chỉnh đốn 整頓.

整理

chỉnh lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

chỉnh lý, sửa lỗi, sửa sai

▸ Từng từ: 整理

文理 văn lí

文理

văn lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ, cái ý nghĩ trong bài văn.

▸ Từng từ: 文理

料理 liệu lí

料理

liệu lí

Từ điển trích dẫn

1. Lo liệu, quản lí. ◇ Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: "Khả cấp sai nhân đáo bỉ thủ ngự thành trì, tịnh liệu lí táng sự" 可急差人到彼守禦城池, 並料理葬事 (Đệ ngũ tam hồi) Hãy gấp sai người sang đó coi giữ thành trì và lo liệu việc tang.
2. Món ăn. ◎ Như: "Nhật Bổn liệu lí dĩ tinh trí văn danh" 日本料理以精緻聞名.
3. Coi sóc, trông nom, chiếu cố. ◇ Lưu Nghĩa Khánh 劉義慶: "Nhữ nhược vi tuyển quan, đương hảo liệu lí thử nhân" 汝若為選官, 當好料理此人 (Thế thuyết tân ngữ 世說新語, Đức hạnh 德行).
4. Làm cho khổ sở, bức bách, chiết ma. ◇ Bạch Cư Dị 白居易: "Nhãn hôn cửu bị thư liệu lí, Phế khát đa nhân tửu tổn thương" 眼昏久被書料理, 肺渴多因酒損傷 (Đối kính ngẫu ngâm 對鏡偶吟).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tính toán sắp đặt công việc.

▸ Từng từ: 料理

易理 dịch lí

易理

dịch lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ trong kinh Dịch.

▸ Từng từ: 易理

案理 án lí

案理

án lí

Từ điển trích dẫn

1. Thẩm tra xét xử. ◇ Hậu Hán Thư 後漢書: "Kim giả, ngoại thích kiêu dật, tân khách phóng lạm, nghi sắc hữu ti án lí gian tội" 今者, 外戚憍逸, 賓客放濫, 宜敕有司案理姦罪 (Thái Mậu truyện 蔡茂傳).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ trong việc xét xử, cái lẽ trong nội vụ.

▸ Từng từ: 案理

正理 chánh lí

正理

chánh lí

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Lẽ phải, công lí, chính nghĩa. ◇ Văn minh tiểu sử 文明小史: "Quý phủ tựu ứng cai kiệt lực bảo hộ, phương thị chánh lí" 貴府就應該竭力保護, 方是正理 (Đệ ngũ hồi).
2. Chân lí. ◇ A Bì Đạt Ma Câu Xá Luận 阿毗達磨俱舍論: "Nhược vị dã tôn tùy tục thuyết giả, bất ứng chánh lí" 若謂也尊隨俗說者, 不應正理 (Quyển nhị thập nhị 卷二十二).

正理

chính lí

phồn & giản thể

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lẽ phải.

正理

chính lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

lý lẽ xác đáng

▸ Từng từ: 正理

治理 trị lí

治理

trị lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sửa sang sắp đặt.

▸ Từng từ: 治理

法理 pháp lí

法理

pháp lí

phồn & giản thể

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ phải về mặt luật lệ.

法理

pháp lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

pháp lý, luật pháp

▸ Từng từ: 法理

溫理 ôn lí

溫理

ôn lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Học lại điều cũ.

▸ Từng từ: 溫理

物理 vật lí

物理

vật lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ của mọi thứ mọi loài. Truyện Trê Cóc : » Truyện đời có cổ có kim, Ngẫm trong vật lí mà xem cũng kì «.

▸ Từng từ: 物理

理七 lí thất

理七

lí thất

Từ điển trích dẫn

1. Nghi thức truy tế vong hồn, mời sư tăng tụng kinh trong bảy tuần, bốn mươi chín ngày. ◇ Thủy hử truyện 水滸傳: "Thỉnh tăng tu thiết hảo sự, truy trai lí thất, tiến bạt Thái Công" 請僧修設好事, 追齋理七, 薦拔太公 (Đệ nhị hồi) Mời sư lập đàn làm lễ, đủ tuần bốn chín, dâng cúng Thái Công.

▸ Từng từ: 理七

理事 lí sự

理事

lí sự

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sắp xếp công việc — Ta còn hiểu là giỏi bàn ra lẽ và giỏi lo việc. Truyện Trê Cóc có câu: » Có công lặng suối trèo ghềnh, tìm người lí sự hỏi tình sâu nông «.

▸ Từng từ: 理事

理化 lí hóa

理化

lí hóa

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên hai ngành khoa học, tức Vật lí và Hóa học .

▸ Từng từ: 理化

理國 lí quốc

理國

lí quốc

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Trị nước, xếp đặt việc nước.

▸ Từng từ: 理國

理想 lí tưởng

理想

lí tưởng

phồn & giản thể

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Điều suy nghĩ theo cái lẽ cao cả.

理想

lý tưởng

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

lý tưởng

▸ Từng từ: 理想

理應 lí ưng

理應

lí ưng

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lẽ ra. Đáng lẽ.

▸ Từng từ: 理應

理數 lí số

理數

lí số

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hai ngành học thời xưa, tức Lí học và Số học.

▸ Từng từ: 理數

理智 lí trí

理智

lí trí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Là sự hiểu biểt rõ cái lẽ của sự vật.

▸ Từng từ: 理智

理產 lí sản

理產

lí sản

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Trông nom coi giữ của cải.

▸ Từng từ: 理產

理由 lí do

理由

lí do

Từ điển trích dẫn

1. Căn do của sự tình. ◇ Ba Kim 巴金: "Chí ư vi thập ma khứ Nhật Bổn? Duy nhất đích lí do thị học tập Nhật văn" 至於為什麼去日本? 唯一的理由是學習日文 (Quan ư "Thần, quỷ, nhân" 關於"神, 鬼, 人").

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ dẫn tới sự việc.

▸ Từng từ: 理由

理解 lí giải

理解

lí giải

Từ điển trích dẫn

1. Hiểu rõ sự lí. ◇ Tống sử 宋史: "Nhiên vị thường trứ thư, duy khẩu thụ học giả, sử chi tâm thông lí giải" 然未嘗著書, 惟口授學者, 使之心通理解 (Lâm Quang Triêu truyện 林光朝傳).
2. Giải thích. § Phân tích sự tương quan giữa sự thật với nguyên lí, nguyên tắc. ◇ Lưu Tương Tôn 劉將孫: "Phân vân phong vũ, vị dị lũ tích nhi lí giải giả" 紛紜蜂舞, 未易縷析而理解者 (Đăng sĩ lang cám châu lộ đồng tri ninh đô châu sự tiêu công hành trạng 登仕郎贛州路同知寧都州事蕭公行狀).

理解

lý giải

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

lý giải, giải thích

▸ Từng từ: 理解

理說 lí thuyết

理說

lí thuyết

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lời bàn theo lẽ đúng, để có thể thực hành ra được.

▸ Từng từ: 理說

理論 lí luận

理論

lí luận

phồn thể

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lời bàn bạc để tìm ra lẽ phải.

理論

lý luận

phồn thể

Từ điển phổ thông

lý luận, lý thuyết

▸ Từng từ: 理論

理论 lý luận

理论

lý luận

giản thể

Từ điển phổ thông

lý luận, lý thuyết

▸ Từng từ: 理论

理財 lí tài

理財

lí tài

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sắp đặt việc tiền bạc — Cũng có nghĩa là thích chuyện tiền bạc.

▸ Từng từ: 理財

理趣 lí thú

理趣

lí thú

Từ điển trích dẫn

1. Sự lí có ý nghĩa. ◇ Liệt nữ truyện 列女傳: "Mỗi dữ chư huynh luận kinh nghĩa, lí thú siêu viễn, chư huynh thâm dĩ thán phục" 每與諸兄論經義, 理趣超遠, 諸兄深以歎伏 (Lưu Thông thê Lưu Thị 劉聰妻劉氏).
2. Điều thú vị, sự thích thú, tình thú, hứng trí. ◎ Như: "diệc năng đắc san thủy lí thú" 亦能得山水理趣.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ vui thích.

▸ Từng từ: 理趣

理髪 lí phát

理髪

lí phát

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chải đầu sửa tóc.

▸ Từng từ: 理髪

生理 sinh lí

生理

sinh lí

Từ điển trích dẫn

1. Cái lẽ sinh sôi nẩy nở. ◇ Từ Quang Khải 徐光啟: "Vạn vật nhân thì thụ khí, nhân khí phát sanh. Thì chí khí chí, sinh lí nhân chi" 萬物因時受氣, 因氣發生. 時至氣至, 生理因之 (Nông chánh toàn thư 農政全書, Quyển thập 卷十).
2. Đạo dưỡng sinh. ◇ Kê Khang 嵇康: "Thị dĩ quân tử tri hình thị thần dĩ lập, thần tu hình dĩ tồn. Ngộ sinh lí chi dị thất, tri nhất quá chi hại sinh" 是以君子知形恃神以立, 神須形以存. 悟生理之易失, 知一過之害生 (Dưỡng sanh luận 養生論).
3. Đạo làm người. ◇ Đỗ Phủ 杜甫: "Dĩ tư ngộ sinh lí, Độc sỉ sự can yết" 以茲悟生理, 獨恥事干謁 (Tự kinh phó Phụng Tiên huyện 自京赴奉先縣) Lấy đó mà hiểu làm người là như thế (đạo làm người), Chỉ hổ thẹn phải cầu cạnh người quyền thế.
4. Hi vọng sống còn. ◇ Tống Thư 宋書: "Niên hướng cửu thập, sinh lí đãi tận, vĩnh tuyệt thiên quang, luân một khâu hác" 年向九十, 生理殆盡, 永絕天光, 淪沒丘壑 (Vương Kính Hoằng truyện 王敬弘傳).
5. Tính mệnh. ◇ Tăng Củng 曾鞏: "Phương hỉ tiện ư đình vi, cự dĩ li ư gia họa, cẩu toàn sanh lí, phục xỉ ban vinh" 方喜便於庭闈, 遽已罹於家禍, 苟全生理, 復齒班榮 (Đại Thái Bình châu Tri châu tạ đáo nhậm biểu 代太平州知州謝到任表).
6. Sinh hoạt, sinh kế. ◇ Đỗ Phủ 杜甫: "Gian nan muội sinh lí, Phiêu bạc đáo như kim" 艱難昧生理, 飄泊到如今 (Xuân nhật giang thôn 春日江村).
7. Nghề sinh sống, chức nghiệp. ◇ Phong thần diễn nghĩa 封神演義: 馬氏曰: "Mã Thị viết: Nhĩ hội tố ta thập ma sinh lí? Tử Nha viết: (...) chỉ hội biên tráo li" 你會做些什麼生理? 子牙曰: (...)只會編笊籬 (Đệ thập ngũ hồi) Mã Thị hỏi: Mi biết làm nghề gì sinh sống? Tử Nha đáp: Tôi chỉ biết đan vợt tre (dùng để mò tôm vớt cá)...
8. Làm ăn, buôn bán. ◇ Cung Minh Chi 龔明之: "Chu Xung vi thì dĩ thường mại vi nghiệp, hậu kì gia sảo ôn, dịch vi dược tứ, sinh lí nhật ích tiến" 朱沖微時以常賣為業, 後其家稍溫, 易為藥肆, 生理日益進 (Trung Ngô kỉ văn 中吳紀聞, Chu Thị thịnh suy 朱氏盛衰).
9. Sản nghiệp, tiền của. ◇ Phùng Mộng Long 馮夢龍: "Ư thị dân giai cần lực, vô cảm thâu nọa, bất nhị niên, câu hữu hằng sản, sinh lí nhật tư" 于是民皆勤力, 無敢偷惰, 不二年, 俱有恒產, 生理日滋 (Trí nang bổ 智囊補, Minh trí 明智, Trương Nhu 張需).
10. Chỉ các hệ thống bên trong cơ thể, hoạt động của các khí quan (sinh vật). ◎ Như: "sinh lí cơ năng" 生理機能, "sinh lí học" 生理學 (tiếng Anh: physiology).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đường lối làm việc kiếm sống — Cái lẽ duy trì và chi phối sự sống của sinh vật — Ta còn hiểu theo nghĩa hẹp là việc ăn nằm giữa nam nữ.

▸ Từng từ: 生理

疆理 cương lí

疆理

cương lí

Từ điển trích dẫn

1. Phân chia, trị lí. ◇ Hán Thư 漢書: "Cổ giả lập quốc cư dân, cương lí thổ địa, tất di xuyên trạch chi phân, đạc thủy thế sở bất cập" 古者立國居民, 疆理土地, 必遺川澤之分, 度水勢所不及 (Câu hức chí 溝洫志).
2. Cảnh giới, giới hạn. ◇ Lưu Tri Cơ 劉知幾: "Nhiên (Tư Mã) Thiên chi dĩ thiên tử vi bổn kỉ, chư hầu vi thế gia, tư thành đảng hĩ. Đãn khu vực kí định, nhi cương lí bất phân, toại lệnh hậu chi học giả hãn tường kì nghĩa" 然遷之以天子為本紀, 諸侯為世家, 斯誠讜矣. 但區域既定, 而疆理不分, 遂令後之學者罕詳其義 (Sử thông 史通, Bổn kỉ 本紀).
3. Cương vực. ◇ Lưu Cơ 劉基: "Phiếm tảo tinh thiên, khuếch thanh hoàn vũ, phục tiên vương chi cương lí, khai vạn thế chi thái bình" 泛掃腥膻, 廓清寰宇, 復先王之疆理, 開萬世之太平 (Phúc phẫu tập 覆瓿集, Tự 序).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cai quản đất đai, phân chia ruộng đất v.v….

▸ Từng từ: 疆理

病理 bệnh lí

病理

bệnh lí

Từ điển trích dẫn

1. Nguyên nhân, tính chất, quá trình phát triển, kết quả... của tật bệnh (y học).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỉ chung nguyên nhân và trạng thái của bệnh.

▸ Từng từ: 病理

眞理 chân lý

眞理

chân lý

giản thể

Từ điển phổ thông

chân lý

▸ Từng từ: 眞理

真理 chân lí

真理

chân lí

phồn thể

Từ điển trích dẫn

1. Đạo lí chân thật không biến đổi. Phật giáo đồ thường dùng để chỉ Phật pháp. ◇ Phương Can 方干: "Văn tăng thuyết chân lí, Phiền não tự nhiên khinh" 聞僧說真理, 煩惱自然輕 (Du Trúc Lâm tự 遊竹林寺).
2. Danh từ triết học: Chỉ phản ánh chính xác của sự vật khách quan cũng như những quy luật của chúng tại ý thức người ta.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ thật của sự vật — Sự thật.

真理

chân lý

phồn thể

Từ điển phổ thông

chân lý

▸ Từng từ: 真理

窮理 cùng lí

窮理

cùng lí

Từ điển trích dẫn

1. Tìm tòi nguyên lí sự vật. ◇ Hậu Hán Thư 後漢書: "(Quảng) bác vật hiệp văn, tham di cùng lí" (廣)博物洽聞, 探頤窮理 (Hồ Quảng truyện 胡廣傳) (Quảng là người) kiến văn sâu rộng, thâm cứu đạo lí sự vật.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Cùng diêm 窮閻.

▸ Từng từ: 窮理

管理 quản lí

管理

quản lí

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Lo liệu, trông nom. ◇ Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: "Như kim thỉnh liễu Tây phủ lí Liễn nhị nãi nãi quản lí nội sự, thảng hoặc tha lai chi thủ đông tây, hoặc thị thuyết thoại, ngã môn tu yếu bỉ vãng nhật tiểu tâm ta" 如今請了西府裡璉二奶奶管理內事, 倘或他來支取東西, 或是說話, 我們須要比往日小心些 (Đệ thập tứ hồi) Nay mời mợ Liễn ở phủ Tây sang trông nom công việc. Mợ ấy muốn chi tiêu cái gì, lấy cái gì, truyền bảo câu gì, chúng ta so với ngày trước phải hầu hạ cẩn thận.
2. Can dự, bận tâm. ◇ Tái sanh duyên 再生緣: "Nhĩ nhược hiềm phiền, hưu quản lí, ngã đồng tức phụ hội phô bài" 你若嫌煩, 休管理, 我同媳婦會鋪排 (Đệ tứ nhất hồi).
3. Quản thúc. ◇ Hồng Thâm 洪深: "(Học giáo) quản lí cực nghiêm, trừ điệu tinh kì lục, bình thường đô bất hứa hồi gia đích" (學校)管理極嚴, 除掉星期六, 平常都不許回家的 (Kiếp hậu đào hoa 劫後桃花, Thập tam 十三).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Trông nom sắp đặt công việc.

管理

quản lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

quản lý

▸ Từng từ: 管理

純理 thuần lí

純理

thuần lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỉ chuyên về cái lẽ do đầu óc nhận biết, mà không cần có phù hợp với sự thật bên ngoài hay không.

▸ Từng từ: 純理

經理 kinh lí

經理

kinh lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sắp đặt sửa sang công việc.

▸ Từng từ: 經理

總理 tổng lí

總理

tổng lí

Từ điển trích dẫn

1. Tổng quản chưởng lí.
2. Tiếng tôn xưng "Tôn Trung Sơn" 孫中山, người sáng lập Đồng Minh Hội (Trung Quốc).
3. Thủ trưởng hành chính quốc gia. § Cũng gọi là "Nội các tổng lí" 內閣總理.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Viên chức đứng đầu một tổng.

▸ Từng từ: 總理

義理 nghĩa lí

義理

nghĩa lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ phải chứa đựng bên trong.

▸ Từng từ: 義理

背理 bội lí

背理

bội lí

Từ điển trích dẫn

1. Trái lẽ, trái với đạo lí; không hợp lí. ◇ Mai Thừa 枚乘: "Khí nghĩa bội lí, bất tri kì ác, hữu thì nhi vong" 棄義背理, 不知其惡, 有時而亡 (Thượng thư gián Ngô Vương 上書諫吳王).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Trái lẽ.

▸ Từng từ: 背理

至理 chí lí

至理

chí lí

Từ điển trích dẫn

1. Chân lí, đạo lí chính thường. ◇ Tân Đường Thư 新唐書: "Tử sanh chí lí, do triêu hữu mộ" 死生至理, 猶朝有暮 (Lô Thừa Khánh truyện 盧承慶傳).
2. Đạo lí tối cao. ◇ Thẩm Ước 沈約: "Chí lí thâm vi, ái yên nan đổ" 至理深微, 曖焉難睹 (Dữ Đào Hoằng Cảnh thư 與陶弘景書).
3. Chính trị chí thiện chí mĩ. ◇ Tân Đường Thư 新唐書: "Chí lí chi đại, tiên đức hậu hình" 至理之代, 先德後刑 (Đại Tông kỉ 代宗紀).

▸ Từng từ: 至理

董理 đổng lí

董理

đổng lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Coi sóc công việc, sắp đặt công việc.

▸ Từng từ: 董理

處理 xử lí

處理

xử lí

phồn thể

Từ điển trích dẫn

1. Trị lí, giải quyết. ◇ Cựu Đường Thư 舊唐書: "Cao tấu báo thất thật, xử lí vô phương" 皋奏報失實, 處理無方 (Hàn Cao truyện 韓皋傳).
2. Xử phạt. ◇ Bắc sử 北史: "Tính vô hại, mỗi bình ngục xử lí, thường hiến khoan thứ chi nghị" 性無害, 每評獄處理, 常獻寬恕之議 (Xa Lộ Đầu truyện 車路頭傳).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ở vào địa vị của người khác để tạm thay thế mà lo lắng công việc.

處理

xử lý

phồn thể

Từ điển phổ thông

xử lý

▸ Từng từ: 處理

說理 thuyết lí

說理

thuyết lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nói rõ cái lẽ của sự vật. Thơ Tản Đà: » Hai quyển Khối tình văn thuyết lí «.

▸ Từng từ: 說理

論理 luận lí

論理

luận lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Bàn bạc để tìm lẽ phải — Tên một ngành triết học, khảo cứu về các hoạt động con người.

▸ Từng từ: 論理

讚理 tán lí

讚理

tán lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Giúp đỡ công việc — Tên một chức quan thời xưa. Nguyễn Công Trứ từng giữ chức Tân lí Cơ vụ ở Trấn Tây ( Cao miên ).

▸ Từng từ: 讚理

辦理 biện lí

辦理

biện lí

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Trông coi, sắp đặt công việc. § Cũng như "xử lí" 處理, "quản lí" 管理.
2. Trừng trị. ◎ Như: "bạn lí tặc phỉ" 辦理賊匪 trừng trị giặc cướp.
3. Chỉnh lí, sửa chữa. ◇ Vương Tiên Khiêm 王先謙: "Trẫm mệnh chư thần bạn lí tứ khố toàn thư" 朕命諸臣辦理四庫全書 (Đông hoa tục lục 東華續錄, Càn Long bát thập lục 乾隆八十六) Trẫm lệnh cho các bề tôi chỉnh lí tứ khố toàn thư.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sắp đặt giải quyết công việc — Tên một chức vụ tại tòa án, có nhiệm vụ ghi nhận nội vụ, để tòa xét xử.

▸ Từng từ: 辦理

逆理 nghịch lí

逆理

nghịch lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Trái lẽ.

▸ Từng từ: 逆理

道理 đạo lí

道理

đạo lí

Từ điển trích dẫn

1. Sự lí, lẽ phải, quy luật. ◇ Thủy hử truyện 水滸傳: "Nhĩ giá tư thôn nhân hảo một đạo lí!" 你這廝村人好沒道理 (Đệ ngũ hồi) Lũ chúng bay ngu ngốc không hiểu đạo lí chi cả!
2. Lí do, tình lí. ◇ Nho lâm ngoại sử 儒林外史: "Nhĩ môn thử khắc bất yếu khứ. Điểm đăng hậu, bả thừa hành đích khiếu liễu lai, ngã tựu hữu đạo lí" 你們此刻不要去. 點燈後, 把承行的叫了來, 我就有道理 (Đệ ngũ thập nhất hồi).
3. Trù tính, lo liệu. ◇ Ngô Tổ Tương 吳組緗: "Giá dạng nghiên cứu liễu bán thiên, hoàn thị đắc bất xuất kết luận, chỉ hảo tạm thì dụng Thích tiên sinh đích chủ trương, đẳng dĩ hậu châm chước tình hình, tái tác đạo lí" 這樣研究了半天, 還是得不出結論, 只好暫時用戚先生的主張, 等以後斟酌情形, 再作道理 (San hồng 山洪, Nhị bát).
4. Xiển dương giảng thuyết một thứ giáo nghĩa nào đó. ◇ Liệt nữ truyện 列女傳: "Sinh ư loạn thế bất đắc đạo lí, nhi bách ư bạo ngược bất đắc hành nghĩa, nhiên nhi sĩ giả, vi phụ mẫu tại cố dã" 生於亂世不得道理, 而迫於暴虐不得行義, 然而仕者, 為父母在故也 (Chu Nam chi thê 周南之妻).
5. Đạo nghĩa, đạo đức. ◇ Hàn Phi Tử 韓非子: "Phù duyên đạo lí dĩ tòng sự giả, vô bất năng thành" 夫緣道理以從事者, 無不能成 (Giải lão 解老).
6. Đạo thuật, pháp lực. ◇ Phong thần diễn nghĩa 封神演義: "Kim hữu Trương Quế Phương, dĩ tả đạo bàng môn chi thuật, chinh phạt Tây Kì. Đệ tử đạo lí vi mạt, bất năng trị phục" 今有張桂芳, 以左道旁門之術, 征伐西岐. 弟子道理微末, 不能治伏 (Đệ tam thất hồi).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lẽ phải đương nhiên mà ai cũng phải theo.

▸ Từng từ: 道理

非理 phi lí

非理

phi lí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Không hợp lẽ phải.

▸ Từng từ: 非理

不合理 bất hợp lý

不合理

bất hợp lý

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

bất hợp lý, không hợp ly

▸ Từng từ: 不合理

物理學 vật lí học

物理學

vật lí học

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ngành nghiên cứu về cái lẽ của mọi vật, về tính chất và sự vận động, biến hóa của mọi vật.

▸ Từng từ: 物理學

生理學 sinh lí học

生理學

sinh lí học

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Môn học về các hiện tượng sinh hoạt của sinh vật ( Phistologic ) — Ta còn hiểu theo nghĩa hẹp là môn học về những liên quan nam nữ.

▸ Từng từ: 生理學

綏理王 tuy lí vương

綏理王

tuy lí vương

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tước Vương của con thứ 11 của Minh Mệnh, sinh 1820, mất 1897, tên là Miên Trinh, hiệu là Vĩ Dã, giữ chức Hữu Tông Chánh dưới đời Tự Đức, rất giỏi thơ. Tác phẩm có Vĩ Dã hợp tập.

▸ Từng từ: 綏理王

入情入理 nhập tình nhập lí

入情入理

nhập tình nhập lí

Từ điển trích dẫn

1. Hết sức hợp tình hợp lí. ◇ Tảo mê trửu 掃迷帚: "Tâm trai trắc trứ nhĩ đóa, giác đắc thử đoạn nghị luận, nhập tình nhập lí, bất cấm liên liên điểm thủ" 心齋側著耳朵, 覺得此段議論, 入情入理, 不禁連連點首 (Đệ tam hồi).

▸ Từng từ: 入情入理