ⓘ Xem hướng dẫn sử dụng.  
極 - cực
三極 tam cực
三極

tam cực

Từ điển trích dẫn

1. Ba thứ quan trọng nhất trong vũ trụ, gồm: "Thiên" 天 Trời, "Địa" 地 Đất và "Nhân" 人 Người. § Còn gọi là "tam tài" 三才.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba thứ bậc nhất, quan trọng nhất trong vũ trụ, gồm Trời, Đất và Người. Còn gọi là Tam tài.

▸ Từng từ: 三 極
兩極 lưỡng cực
兩極

lưỡng cực

Từ điển trích dẫn

1. Bắc cực và Nam cực.
2. Nay chỉ Bắc cực và Nam cực địa cầu.
3. Mượn chỉ toàn quốc hoặc toàn thế giới.
4. Dương cực và âm cực (điện học).
5. Tỉ dụ hai cái cực đoan hoặc đối lập. ◎ Như: "lưỡng cực phân hóa" 兩極分化.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hai đầu cùng — Hai đầu trái đất.

▸ Từng từ: 兩 極
八極 bát cực
八極

bát cực

Từ điển trích dẫn

1. Vùng đất rất xa.
2. Tên thần tiên theo truyền thuyết. ◇ Tây du kí 西遊記: "Ngọc Đế truyền chỉ, tức trước Lôi bộ chúng thần, phân đầu thỉnh Tam Thanh, Tứ Ngự, Ngũ Lão, Lục Ti, Thất Nguyên, Bát Cực, Cửu Diệu, Thập Đô, thiên chân vạn thánh, lai thử phó hội, đồng tạ Phật ân" 玉帝傳旨, 即著雷部眾神, 分頭請三清, 四御, 五老, 六司, 七元, 八極, 九曜, 十都, 千真萬聖, 來此赴會, 同謝佛恩 (Đệ thất hồi) Ngọc Hoàng truyền lệnh, sai ngay các thần bộ Sấm, chia nhau mời các tiên Tam Thanh, Tứ Ngự, Ngũ Lão, Lục Ti, Thất Nguyên, Bát Cực, Cửu Diệu, Thập Đô, với ngàn vạn chân thánh khác tới dự hội cùng tạ ơn Phật.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tám vùng đất thật xa, ở ngoài tám phương.

▸ Từng từ: 八 極
六極 lục cực
六極

lục cực

Từ điển trích dẫn

1. Sáu điều cùng cực hung xấu: chết non, bệnh, lo, nghèo, tật, và yếu đuối ("hung đoản chiết" 凶短折, "tật" 疾, "ưu" 憂, "bần" 貧, "ác" 惡, "nhược" 弱).
2. Sáu cực: Mệnh, xú, phúc, thưởng, họa, phạt. ◇ Dật Chu thư 逸周書: "Lục cực: mệnh, xú, phúc, thưởng, họa, phạt. Lục cực bất doanh, bát chánh hòa bình" 六極: 命, 醜, 福, 賞, 禍, 罰. 六極不嬴, 八政和平 (Thường huấn 常訓).
3. Gọi chung sáu thứ bệnh về: gân, xương, thịt, tinh, khí, máu ("cân" 筋, "cốt" 骨, "nhục" 肉, "tinh" 精, "khí" 氣, "huyết" 血).
4. Bốn phương và trên dưới là "lục cực" 六極.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sáu điều khổ sở, chết non, đau ốm, nghèo nàn có tật, và hèn yếu. Bài Hàng nho phong vị phú của Nguyễn CôngTrứ có câu: » Lục cực bày hàng sáu, rành rành kinh huấn chẳng sai «.

▸ Từng từ: 六 極
北極 bắc cực
北極

bắc cực

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

Bắc Cực

Từ điển trích dẫn

1. Xứ ở phương bắc rất xa. ◇ Trang Tử 莊子: "Chuyên Húc đắc chi, dĩ xử huyền cung; Ngu Cường đắc chi, lập hồ bắc cực" 顓頊得之, 以處玄宮; 禺強得之, 立乎北極 (Đại tông sư 大宗師) Chuyên Húc được nó mà ở huyền cung; Ngu Cường được nó mà ngự ở bắc cực.
2. Đầu trên cùng phía bắc. ◇ Hoài Nam Tử 淮南子: "(Vũ) sử Thụ Hợi bộ tự bắc cực chí ư nam cực, nhị ức tam vạn tam thiên ngũ bách lí thất thập ngũ bộ" (禹)使豎亥步自北極至於南極, 二億三萬三千五百里七十五步 (Địa hình 墬形) (Vua Vũ) sai Thụ Hợi đi từ cực bắc đến cực nam, (đo được) hai ức ba vạn ba ngàn năm trăm bảy mươi lăm bước.
3. Chỉ sao bắc cực. ◇ Tống sử 宋史: "Thần quan cổ chi hậu thiên giả, tự Vân Nam Đô Hộ Phủ chí Tuấn Nghi Đại Nhạc Đài tài lục thiên lí, nhi bắc cực chi sai phàm thập ngũ độ, sảo bắc bất dĩ, dong cự tri cực tinh chi bất trực nhân thượng dã" 臣觀古之候天者, 自雲南都護府至浚儀大岳臺纔六千里, 而北極之差凡十五度, 稍北不已, 庸詎知極星之不直人上也 (Thiên văn chí nhất 天文志一).
4. Chỉ chòm sao bắc cực. ◇ Tống sử 宋史: "Bắc cực ngũ tinh tại Tử vi cung trung, bắc thần tối tôn giả dã" 北極五星在紫微宮中, 北辰最尊者也 (Thiên văn chí nhị 天文志二).
5. Chỉ đế vương. § Nguồn gốc: ◇ Tấn thư 晉書: "Bắc cực, bắc thần tối tôn giả dã (...) thiên vận vô cùng, tam quang điệt diệu, nhi cực tinh bất di, cố viết "Cư kì sở nhi chúng tinh củng chi"" 北極, 北辰最尊者也(...)天運無窮, 三光迭耀, 而極星不移, 故曰"居其所而眾星共之" (Thiên văn chí thượng 天文志上).
6. Chỉ triều đình, triều đường. ◇ Đỗ Mục 杜牧: "Bắc cực lâu đài trường nhập mộng, Tây Giang ba lãng viễn thôn không" 北極樓臺長入夢, 西江波浪遠吞空 (Thù Trương Hỗ xử sĩ 酬張祜處士).
7. Thiên cực phía bắc, tức là điểm gặp nhau của trục trái đất kéo dài về đầu phía bắc và vòm trời ("thiên cầu" 天球).
8. Chỉ đỉnh đầu phía bắc của trục trái đất, vĩ độ bắc 90°. Cũng chỉ đầu phía bắc của từ châm (biểu thị bằng chữ N).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đầu phía bắc của trái đất ( north pole ) — Tên một ngôi sao lớn ở phía bắc trái đất. Còn gọi là Bắc thần ( north star, polari ).

▸ Từng từ: 北 極
南極 nam cực
南極

nam cực

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

Nam Cực

▸ Từng từ: 南 極
太極 thái cực
太極

thái cực

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái nguyên lí đầu tiên của tạo hóa vũ trụ — Nay ta còn hiểu là cái mức tột cùng.

▸ Từng từ: 太 極
妙極 diệu cực
妙極

diệu cực

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Rất đẹp, rất khéo.

▸ Từng từ: 妙 極
建極 kiến cực
建極

kiến cực

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Dựng ngôi vị cao nhất. Chỉ việc vua lên ngôi.

▸ Từng từ: 建 極
拱極 củng cực
拱極

củng cực

Từ điển trích dẫn

1. Chầu về sao Bắc Cực. ☆ Tương tự: "củng thần" 拱辰.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hướng về sao Bắc cực. Chỉ trăm quan chầu hướng về vua.

▸ Từng từ: 拱 極
極了 cực liễu
極了

cực liễu

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

cực kỳ, quá chừng, rất

▸ Từng từ: 極 了
極光 cực quang
極光

cực quang

Từ điển trích dẫn

1. Hiện tượng xảy ra trên trái đất ở những khu vực vĩ độ cao (Nam cực, Bắc cực), ánh sáng mặt trời bức xạ trong không khí phát ra những tia sáng nhiều màu rực rỡ.

▸ Từng từ: 極 光
極其 cực kỳ
極其

cực kỳ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

cực kỳ, rất, vô cùng

▸ Từng từ: 極 其
極刑 cực hình
極刑

cực hình

Từ điển trích dẫn

1. Hình phạt nghiêm khốc. ◇ Tư Mã Thiên 司馬遷: "Tích kì bất thành, dĩ tựu cực hình, nhi vô uấn sắc" 惜其不成, 已就極刑, 而無慍色 (Báo Nhiệm An thư 報任安書).
2. Chỉ tử hình. ◇ Tiết Điều 薛調: "Thượng thư thụ ngụy mệnh quan, dữ phu nhân giai xử cực hình" 尚書受偽命官, 與夫人皆處極刑 (Vô Song truyện 無雙傳).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sự trừng phạt đau khổ.

▸ Từng từ: 極 刑
極力 cực lực
極力

cực lực

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

cố hết sức, dốc hết sức

Từ điển trích dẫn

1. Hết sức, tận lực. ◇ Đỗ Phủ 杜甫: "Tính thôn dữ cát cứ, Cực lực bất tương nhượng" 并吞與割據, 極力不相讓 (Kiếm môn 劍門).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hết sức.

▸ Từng từ: 極 力
極右 cực hữu
極右

cực hữu

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Danh từ chính trị, chỉ cái chủ trương bảo thủ. Trái với chủ trương cấp tiến đổi mới, là Cực tả — Ngày nay ta còn hiểu là chủ trương quốc gia, muốn bảo tồn truyền thống, đối nghịch với chủ trương của Cộng sản.

▸ Từng từ: 極 右
極品 cực phẩm
極品

cực phẩm

Từ điển trích dẫn

1. Thời xưa chỉ chức quan cao nhất.
2. Cấp hạng cao nhất, có giá trị nhất.

▸ Từng từ: 極 品
極圈 cực quyển
極圈

cực quyển

Từ điển trích dẫn

1. Vòng tròn làm giới hạn cho hai hàn đới ở nam bắc cực, cách nam bắc cực 23,5 độ (tiếng Pháp: cercles polaires).

▸ Từng từ: 極 圈
極大 cực đại
極大

cực đại

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

lớn nhất, to nhất

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Rất lớn. Lớn nhất, không còn ngì lớn hơn nữa.

▸ Từng từ: 極 大
極小 cực tiểu
極小

cực tiểu

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

bé nhất, nhỏ nhất

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Rất nhỏ. Nhỏ nhất.

▸ Từng từ: 極 小
極左 cực tả
極左

cực tả

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Xem Cực hữu 極右.

▸ Từng từ: 極 左
極度 cực độ
極度

cực độ

Từ điển trích dẫn

1. Cực điểm. ◇ Tào Ngu 曹禺: "Tại cực độ đích khẩn trương trung, tha cơ hồ tượng điên cuồng liễu nhất bàn" 在極度的緊張中, 他幾乎像顛狂了一般 (Bắc Kinh nhân 北京人, Đệ nhất mạc).
2. Trình độ rất sâu xa. ◎ Như: "cực độ quan thiết" 極度關切.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Mức cao nhất. Mức chót.

▸ Từng từ: 極 度
極目 cực mục
極目

cực mục

Từ điển trích dẫn

1. Dùng hết sức mắt nhìn ra xa. ◇ Đỗ Phủ 杜甫: "Khóa mã xuất giao thì cực mục, Bất kham nhân sự nhật tiêu điều" 跨馬出郊時極目, 不堪人事日蕭條 (Dã vọng 野望) Cưỡi ngựa ra ngoài thành nhìn mút mắt, Đau lòng vì cảnh đời ngày một suy đồi, rách nát.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Thật ra, tít tắp, nhìn mút mắt.

▸ Từng từ: 極 目
極端 cực đoan
極端

cực đoan

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

cực đoan, quá nghiêng về một phía

Từ điển trích dẫn

1. Hai đầu tận cùng của vật thể.
2. Quá khích, quá mức bình thường.
3. Vô cùng, hết sức, cực độ. ◎ Như: "tha cá tính hoạt bát, thả thị cá cực đoan nhiệt thành đích nhân" 他個性活潑, 且是個極端熱誠的人.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đầu cùng, chỉ sự quá đáng.

▸ Từng từ: 極 端
極致 cực trí
極致

cực trí

Từ điển trích dẫn

1. Đạt đến trình độ cao nhất. ◇ Nghiêm Vũ 嚴羽: "Thi chi cực trí hữu nhất, viết nhập thần" 詩之極致有一, 曰入神 (Thương lãng thi thoại 滄浪詩話, Thi biện 詩辨).

▸ Từng từ: 極 致
極苦 cực khổ
極苦

cực khổ

Từ điển trích dẫn

1. Cực kì khổ sở. ◇ Bách dụ kinh 百喻經: "Tích hữu bần nhân tại lộ nhi hành, đạo trung ngẫu đắc nhất nang kim tiền, tâm đại hỉ dược, tức tiện sổ chi. Sổ vị năng chu, kim chủ hốt chí, tận hoàn đoạt tiền. Kì nhân đương thì hối bất tật khứ, áo não chi tình, thậm vi cực khổ" 昔有貧人在路而行, 道中偶得一囊金錢, 心大喜躍, 即便數之. 數未能周, 金主忽至, 盡還奪錢. 其人當時悔不疾去, 懊惱之情, 甚為極苦 (Địa đắc kim tiền dụ 地得金錢喻).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đau đớn buồn khổ.

▸ Từng từ: 極 苦
極選 cực tuyển
極選

cực tuyển

Từ điển trích dẫn

1. Lựa chọn cái tốt nhất. ◇ Tào Phi 曹丕: "Thử nhị mã trẫm chi thường sở tự thừa, thậm điều lương thiện, tẩu sổ vạn thất chi cực tuyển giả, thừa chi chân khả lạc dã" 此二馬朕之常所自乘, 甚調良善, 走數萬匹之極選者, 乘之真可樂也 (Dữ Tôn Quyền thư 與孫權書).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lựa chọn thật kĩ càng.

▸ Từng từ: 極 選
極限 cực hạn
極限

cực hạn

Từ điển trích dẫn

1. Hạn độ cao nhất.
2. Số mục giới hạn gần sát nhưng không đạt tới được, thí dụ 1:2 + 1:4 + 1:8 + … tiến tới số 1 là cực hạn.

▸ Từng từ: 極 限
極頂 cực đính
極頂

cực đính

Từ điển trích dẫn

1. Giới hạn cao nhất, đỉnh. ◇ Dương Sóc 楊朔: "Nhất trực ba đáo Ngọc Hoàng đính, giá nhi tiện thị Thái San đích cực đính" 一直爬到玉皇頂, 這兒便是泰山的極頂 (Thái San cực đính 泰山極頂).
2. Vô cùng, phi thường. ◇ Mao Thuẫn 茅盾: "Tại thất khứ Chu nữ sĩ chi hậu (...), tòng thử tha trụy nhập cực đính đích hoài nghi hòa bi quan" 在失去周女士之後 (...), 從此他墜入極頂的懷疑和悲觀 (Truy cầu 追求, Tam).
極頂

cực đỉnh

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nơi cao nhất.

▸ Từng từ: 極 頂
極點 cực điểm
極點

cực điểm

Từ điển trích dẫn

1. Hạn độ cao nhất của sự vật. ◇ Văn minh tiểu sử 文明小史: "Dân phong bảo thủ, dĩ đáo cực điểm, bất năng cách cựu, yên vọng sanh tân?" 民風保守, 已到極點, 不能革舊, 焉望生新? (Đệ nhất hồi).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỗ cao nhất, mức chót.

▸ Từng từ: 極 點
消極 tiêu cực
消極

tiêu cực

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

tiêu cực, thụ động, bị động

Từ điển trích dẫn

1. Làm trái ngược, làm trở ngại phát triển. ◇ Quách Mạt Nhược 郭沫若: "Tòng tích cực phương diện lai thuyết, ca vịnh khả dĩ đoàn kết tự kỉ đích lực lượng. Tòng tiêu cực phương diện lai thuyết, ca vịnh khả dĩ hoán tán địch nhân đích quân tâm" 從積極方面來說, 歌詠可以團結自己的力量. 從消極方面來說, 歌詠可以渙散敵人的軍心 (Hồng ba khúc 洪波曲, Đệ ngũ chương tam).
2. Không mong cầu tiến thủ, tiêu trầm, thất vọng, bi quan. ◎ Như: "tự tòng lạc bảng hậu, tha nhất trực ngận tiêu cực" 自從落榜後, 他一直很消極.
3. § Trái với "tích cực" 積極.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỉ sự không thực có — Chỉ sự không muốn hoạt động để tiến tới.

▸ Từng từ: 消 極
無極 vô cực
無極

vô cực

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Vô cùng 無窮.

▸ Từng từ: 無 極
登極 đăng cực
登極

đăng cực

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lên chỗ cao nhất, chỉ sự lên ngôi của vua.

▸ Từng từ: 登 極
積極 tích cực
積極

tích cực

Từ điển trích dẫn

1. Hăng hái, muốn tiến thủ. § Trái với "tiêu cực" 消極. ◎ Như: "ngã môn chánh tích cực chuẩn bị khảo thí" 我們正積極準備考試.
2. Chính xác, khẳng định. ◎ Như: "hi vọng giá kiện sự năng đái cấp đại gia tích cực đích ảnh hưởng" 希望這件事能帶給大家積極的影響.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái vẻ hăng hái, muốn tiến thủ.

▸ Từng từ: 積 極
窮極 cùng cực
窮極

cùng cực

Từ điển trích dẫn

1. Tận cùng, hết sức. ◎ Như: "cùng cực xa lệ" 窮極奢麗 cực kì xa hoa.
2. Rất nghèo túng. ◇ Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: "Tưởng Trương gia cùng cực liễu đích nhân, kiến liễu ngân tử, hữu thập ma bất y đích" 想張家窮極了的人, 見了銀子, 有什麼不依的 (Đệ lục thập tứ hồi) Nghĩ nhà họ Trương hết sức nghèo túng, thấy tiền làm gì mà chả thuận theo?

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tới chỗ tận cùng — Rất nghèo khổ.

▸ Từng từ: 窮 極
西極 tây cực
西極

tây cực

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vùng đất thật xa về phương Tây.

▸ Từng từ: 西 極
踐極 tiễn cực
踐極

tiễn cực

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Bước lên chỗ cao nhất, chỉ việc vua lên ngôi.

▸ Từng từ: 踐 極
陰極 âm cực
陰極

âm cực

Từ điển trích dẫn

1. Âm khí cực thịnh.
2. Cực âm, đầu phát sinh điện âm (tiếng Pháp: pôle négatif).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đầu điện âm ( negative pole ) — Cục âm trong bình điện giải ( cathode ) — Tận cùng của âm, hết âm để biến thành dương.

▸ Từng từ: 陰 極
電極 điện cực
電極

điện cực

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Các đầu điện, phát ra điện.

▸ Từng từ: 電 極
太極拳 thái cực quyền
太極拳

thái cực quyền

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

môn võ thái cực quyền

▸ Từng từ: 太 極 拳
否極泰來 bĩ cực thái lai
否極泰來

bĩ cực thái lai

Từ điển trích dẫn

1. Bế tắc hết thì hanh thông trở lại, ý nói hết khổ tới sướng, hết rủi tới may. ☆ Tương tự: "khổ tận cam lai" 苦盡甘來. ◇ Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: "Thẩm thẩm hảo si dã. Bĩ cực thái lai, vinh nhục tự cổ chu nhi phục thủy, khởi nhân lực năng khả thường bảo đích" 嬸嬸好痴也. 否極泰來, 榮辱自古週而復始, 豈人力能可常保的 (Đệ thập tam hồi) Thím thế mà cũng ngớ ngẩn. Vận xấu tới cùng rồi đến hanh thông, vinh nhục từ xưa xoay hết một vòng rồi trở lại lúc đầu, nào phải sức người có thể giữ mãi được đâu.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Bế tắc hết thì hanh thông trở lại, ý nói hết khổ tới sướng, hết rủi tới may. Cũng nói Bỉ khứ thái lai.

▸ Từng từ: 否 極 泰 來
極樂世界 cực lạc thế giới
極樂世界

cực lạc thế giới

Từ điển trích dẫn

1. Tên của Tây phương Tịnh độ, nơi đức A-di-đà cai trị. Tịnh độ này được Ngài tạo dựng lên bằng thiện nghiệp của mình và thường được nhắc đến trong các kinh Ðại thừa.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cõi đời sung sướng, chỉ nước Phật ở. Cũng chỉ cõi đời giải thoát — Chỉ cõi chết.

▸ Từng từ: 極 樂 世 界
陰極陽回 âm cực dương hồi
陰極陽回

âm cực dương hồi

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đến tận cùng của âm thì dương trở về. Ý nói hết khổ tới sướng.

▸ Từng từ: 陰 極 陽 回
拱極樂吟集 củng cực lạc ngâm tập
拱極樂吟集

củng cực lạc ngâm tập

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên một tập thơ bằng chữ Hán của Trần Ích Tắc đời Trần. Xem tiểu sử tác giả ở vần Tắc.

▸ Từng từ: 拱 極 樂 吟 集