Từ điển Hán Nôm Việt - Tự học tiếng Trung

1. Ngày xưa chỉ la bàn.
2. Ngày xưa nhà thuật số gọi mười hai thần phương vị dưới đất là "địa bàn" 地盤.
3. Nền móng xây cất. ◇ Chu Tử ngữ loại 朱子語類: "Như nhân khởi ốc tương tự, tu tiên đả cá địa bàn" 如人起屋相似, 須先打箇地盤 (Quyển thập tứ).
4. Phạm vi dùng làm cơ sở hoạt động. ◎ Như: "na lưỡng cá bang phái vị liễu tranh đoạt địa bàn, phát sanh liễu kích liệt đích giới đấu" 那兩個幫派為了爭奪地盤, 發生了激烈的械鬥.
5. Vỏ trái đất. ☆ Tương tự: "địa bì" 地皮, "thổ địa" 土地.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vùng đất làm cơ sở, nền móng. Đất hoạt động — Dụng cụ chỉ hướng để đi đường, tức La bàn, trong có cây kim nam châm, lúc nào cũng chỉ hướng nam.

▸ Từng từ: 地盤

杯盤 bôi bàn

杯盤

bôi bàn

Từ điển trích dẫn

1. Chén và mâm. Cũng mượn chỉ rượu và các món ăn. ◇ Ngô Khả 吳可: "Thảo thảo bôi bàn cung tiếu ngữ, Hôn hôn đăng hỏa thoại bình sanh" 草草杯柈供笑語, 昏昏燈火話平生 (Tàng hải thi thoại 藏海詩話).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chén và mâm. Chỉ tiệc rượu.

▸ Từng từ: 杯盤

玉盤 ngọc bàn

玉盤

ngọc bàn

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái mâm bằng ngọc — Chỉ mặt trăng.

▸ Từng từ: 玉盤

盤于 bàn vu

盤于

bàn vu

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Quanh co gẫy khúc.

▸ Từng từ: 盤于

盤互 bàn hỗ

盤互

bàn hỗ

Từ điển trích dẫn

1. Giao kết, liên kết. ◇ Hán Thư 漢書: "Bách quan bàn hỗ, thân sơ tương thác" 百官盤互, 親疏相錯 (Cốc Vĩnh truyện 翟谷永傳).
2. Chiếm đóng, bàn cứ. ◇ Minh sử 明史: "Quan quân lũ thảo chi, quy hàng, nhiên bàn hỗ như cố, vãng vãng tương kết chư động man kiếp lược" 官軍屢討之, 歸降, 然盤互如故, 往往相結諸峒蠻劫掠 (Quảng Tây thổ ti truyện nhất 廣西土司傳一, Ngô Châu 梧州).
3. Mỗi bên chiếm đóng một phương, chống đối lẫn nhau. ◇ Tư trị thông giám 資治通鑒: "Chí ư trung Hạ đỉnh phí, cửu vực bàn hỗ chi thì..." 至於中夏鼎沸, 九域盤互之時... (Ngụy Minh Đế Thanh Long nguyên niên 魏明帝青龍元年) Đến thời trung Hạ thế cục sôi sục không yên, lúc đó chín châu mỗi bên bàn cứ một phương, thù địch lẫn nhau...

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Liên kết với nhau.

▸ Từng từ: 盤互

盤古 bàn cổ

盤古

bàn cổ

Từ điển trích dẫn

1. Theo truyện thần thoại Trung Quốc, "Bàn Cổ" 盤古 là thủy tổ loài người. Sau "Bàn Cổ" có "Tam Hoàng" 三皇. ◇ Tây du kí 西遊記: "Tự tòng Bàn Cổ phá hồng mông, Khai tịch tòng tư thanh trọc biện" 自從盤古破鴻濛, 開闢從茲清濁辨 (Đệ nhất hồi) Từ khi Bàn Cổ phá tan trạng thái hỗn độn (của vũ trụ lúc mới hình thành), Bắt đầu phân biệt rõ ràng trong đục.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên người trong truyền thuyết cổ Trung Hoa, sống rất lâu.

▸ Từng từ: 盤古

盤問 bàn vấn

盤問

bàn vấn

Từ điển trích dẫn

1. Hỏi kĩ, tra vấn kĩ càng. ◇ Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: "Trung sơ thì ẩn húy, hậu bị Vân Trường bàn vấn bất quá, chỉ đắc tương tiền hậu sự tình, nhất nhất thật cáo" 忠初時隱諱, 後被雲長盤問不過, 只得將前後事情, 一一實告 (Đệ tứ thập hồi) (Tống) Trung mới đầu còn giấu giếm, sau bị (Quan) Vân Trường hỏi vặn cặn kẽ, phải đem mọi việc trước sau nói thật ra hết.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hỏi kĩ. Hỏi vặn vẹo quanh co.

▸ Từng từ: 盤問

盤據 bàn cứ

盤據

bàn cứ

Từ điển trích dẫn

1. Chiếm đóng, cát cứ. ◇ Minh sử 明史: "Đông nam nhập Ngô, khê đỗng lâm tinh, đa vi Dao nhân bàn cứ" 東南入梧, 溪洞林菁, 多為瑤人盤據 (Quảng Tây thổ ti truyện nhất 廣西土司傳一, Bình Lạc 平樂).
2. Căn cứ, căn bổn. ◇ Hoàng Tông Hi 黃宗羲: "Dụng vi dĩ linh minh tri giác quy ư thức thần, vô dục nhi tĩnh, vưu vi thức thần chi bàn cứ" 用微以靈明知覺歸於識神, 無欲而靜, 尤為識神之盤據 (Dữ hữu nhân luận học thư 與友人論學書).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chiếm giữ — Chỉ sự vững vàng.

▸ Từng từ: 盤據

盤旋 bàn toàn

盤旋

bàn toàn

Từ điển trích dẫn

1. Trong nghi lễ tuân theo trình thức nhất định, quanh vòng tới lui. ◇ Hoài Nam Tử 淮南子: "Phù huyền ca cổ vũ dĩ vi nhạc, bàn toàn ấp nhượng dĩ tu lễ" 夫絃歌鼓舞以為樂, 盤旋揖讓以修禮 (Phiếm luận 氾論).
2. Hình dung tay múa chân giậm. ◇ Bắc sử 北史: "Mỗi kiến thiên tử xạ trúng, triếp tự khởi vũ khiếu, tướng tướng khanh sĩ, tất giai bàn toàn" 每見天子射中, 輒自起舞叫, 將相卿士, 悉皆盤旋 (Nhĩ Chu Vinh truyện 尒朱榮傳).
3. Lượn quanh, liệng quanh. ◇ Hoàng Thao 黃滔: "Hữu yên hà hề ống uất sổ xứ, hữu loan phụng hề bàn toàn bán không" 有煙霞兮蓊鬱數處, 有鸞鳳兮盤旋半空 (Bạch nhật thượng thăng phú 白日上升賦).
4. Quanh co, uốn khúc. ◇ Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: "Hậu viện tường hạ hốt khai nhất khích, đắc tuyền nhất phái, khai câu xích hứa, quán nhập tường nội, nhiễu giai duyên ốc chí tiền viện, bàn toàn trúc hạ nhi xuất" 後院牆下忽開一隙, 得泉一派, 開溝尺許, 灌入牆內, 繞階緣屋至前院, 盤旋竹下而出 (Đệ thập thất hồi) Ở chân tường phía sau nhà bỗng mở ra một kẽ hở, có một dòng suối, rộng chừng một thước, rót vào bên trong tường, vòng quanh bậc thềm đến dãy nhà đằng trước, quanh co dưới khóm trúc rồi chảy ra.
5. Nấn ná, bồi hồi, bịn rịn. ◎ Như: "tha tại phòng lí bàn toàn liễu lão bán thiên tài li khai" 他在房裡盤旋了老半天才離開.
6. Qua lại, giao vãng. ◇ Phương Hiếu Nhụ 方孝孺: "Cửu dữ chi bàn toàn, vị thường kiến kì phẫn ngôn nộ sắc" 久與之盤旋, 未嘗見其忿言怒色 (Thái Linh Tử Trịnh xử sĩ mộ kiệt 采苓子鄭處士墓碣).
7. Đi khập khễnh, nghiêng ngả. ◇ Phùng Mộng Long 馮夢龍: "Hốt hữu tích giả, thùy phúc thậm đại, bàn toàn kì túc nhi lai" 忽有躄者, 垂腹甚大, 盤旋其足而來 (Trí nang bổ 智囊補, Tạp trí 雜智, Ngụy bả ngụy tích 偽跛偽躄).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Quanh co, uốn khúc.

▸ Từng từ: 盤旋

盤曲 bàn khúc

盤曲

bàn khúc

Từ điển trích dẫn

1. Quanh co, khuất khúc. ◇ Tạ Linh Vận 謝靈運: "Thạch sâm si, san bàn khúc" 參差, 山盤曲 (Soạn chinh phú 石撰征賦).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Quanh co.

▸ Từng từ: 盤曲

盤查 bàn tra

盤查

bàn tra

Từ điển trích dẫn

1. Kiểm điểm. ◇ Thủy hử truyện 水滸傳: "Bàn tra trại trung lương thảo, kim ngân, trân bảo, cẩm bạch, bố thất đẳng hạng" 盤查寨中糧草, 金銀, 珍寶, 錦帛, 布匹等項 (Đệ nhất bách ngũ hồi) Kiểm điểm lương thảo trong trại, vàng bạc, châu báu, gấm lụa, vải vóc, v.v.
2. Xét hỏi, tra xét, kiểm nghiệm. ◇ Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: "Khiếu nhân lai cấp ngã tống xuất khứ, cáo tố Cẩm Y phủ đích quan viên thuyết: Giá đô thị thân hữu, bất tất bàn tra, khoái khoái phóng xuất" 叫人來給我送出去, 告訴錦衣府的官員說: 這都是親友, 不必盤查, 快快放出 (Đệ nhất bách ngũ hồi) Gọi người đưa họ ra cho ta và nói với quan viên ở phủ Cẩm Y rằng: Đây đều là bạn hữu thân thích, bất tất phải tra xét, mau mau thả cho họ ra.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Xét hỏi kĩ.

▸ Từng từ: 盤查

盤桓 bàn hoàn

盤桓

bàn hoàn

phồn thể

Từ điển phổ thông

quanh co không tiến lên được

Từ điển trích dẫn

1. Bồi hồi, lưu luyến. ◇ Đào Uyên Minh 陶淵明: "Cảnh ế ế dĩ tương nhập, phủ cô tùng nhi bàn hoàn" 景翳翳以將入, 撫孤松而盤桓 (Quy khứ lai từ 歸去來辭) Ánh mặt trời mờ mờ sắp lặn, vỗ cây tùng lẻ loi lòng bồi hồi.
2. Trù trừ, do dự. ◇ Lí Mật 李密: "Kim thần vong quốc tiện phu, chí vi chí lậu, quá mông bạt trạc, sủng mệnh ưu ác, khởi cảm bàn hoàn, hữu sở hi kí" 今臣亡國賤俘, 至微至陋, 過蒙拔擢, 寵命優渥, 豈敢盤桓, 有所希冀 (Trần tình biểu 陳情表) Nay thần là kẻ tù vong quốc, rất đỗi hèn mọn, đội ơn đề bạt, thương yêu ưu đãi, há dám trù trừ mong cầu gì nữa.
3. Ở lại. ◇ Lão tàn du kí 老殘遊記: "Bộ hành tại nhai thượng du ngoạn liễu nhất hội nhi, hựu tại cổ ngoạn điếm lí bàn hoàn ta thì" 步行在街上游玩了一會兒, 又在古玩店裡盤桓些時 (Đệ tứ hồi) Khách bộ hành ở trên đường du ngoạn một lúc, rồi còn ở lại tiệm đồ cổ một chút nữa.
4. Vẻ rộng lớn. ◇ Lục Cơ 陸機: "Danh đô nhất hà khỉ, Thành khuyết úc bàn hoàn" 名都一何綺, 城闕鬱盤桓 (Nghĩ thanh thanh lăng thượng bách 擬青青陵上柏) Danh đô đẹp làm sao, thành cổng thật nhiều và rộng lớn.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vẻ rộng lớn — Quanh co, không tiến lên được — Bối rối, bồi hồi, không nói ra được. Đoạn trường tân thanh có câu: » Nỗi riêng riêng những bàn hoàn, dầu trong trắng đĩa lệ tràn tấm khăn «.

▸ Từng từ: 盤桓

盤珊 bàn san

盤珊

bàn san

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đi quanh co, không tiến lên được — Cũng như dáng đi uốn éo thiết tha của đàn bà.

▸ Từng từ: 盤珊

盤紆 bàn hu

盤紆

bàn hu

Từ điển trích dẫn

1. Quanh co, khúc khủyu. ◇ Lục Du 陸游: "Thảo kính bàn hu nhập phế viên, Trướng dư dã thủy hữu tàn ngân" 草徑盤紆入廢園, 漲餘野水有殘痕 (Dã bộ chí thôn xá mộ quy 野步至村舍暮歸) Lối cỏ quanh co vào tới vườn hoang phế, Nước dâng tràn cánh đồng vẫn còn dấu vết.

▸ Từng từ: 盤紆

盤結 bàn kết

盤結

bàn kết

Từ điển trích dẫn

1. Câu kết. ◇ Tam quốc chí 三國志: "Kim nhị huyền san hiểm, chư di trở binh, bất khả dĩ quân kinh nhiễu, kinh nhiễu tắc chư di bàn kết" 今二縣山險, 諸夷阻兵, 不可以軍驚擾, 驚擾則諸夷盤結 (Ngô thư 吳書, Chung Li Mục truyện 鐘離牧傳).
2. Quanh co, chằng chịt. ◇ Lí Thân 李紳: "Bách niên mệnh xúc bôn mã tật, Sầu tràng bàn kết tâm tồi tốt" 百年命促奔馬疾, 愁腸盤結心摧崒 (Tặng Mao tiên ông 贈毛仙翁).

▸ Từng từ: 盤結

盤纏 bàn triền

盤纏

bàn triền

Từ điển trích dẫn

1. Cuốn quanh.
2. Lộ phí, tiền chi tiêu dọc đường. ◇ Thủy hử truyện 水滸傳: "Tại khách điếm lí hựu trụ kỉ nhật, bàn triền sử tận liễu" 在客店裏又住幾日, 盤纏使盡了 (Đệ thập nhị hồi) Ở quán trọ vài ngày nữa, tiền ăn đường cạn hết.
3. Tiền chi tiêu hằng ngày.
4. Phí tổn.
5. Cung cấp.

▸ Từng từ: 盤纏

盤詁 bàn cật

盤詁

bàn cật

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vặn hỏi. Hỏi kĩ.

▸ Từng từ: 盤詁

盤費 bàn phí

盤費

bàn phí

Từ điển trích dẫn

1. Tiền tiêu dùng, phí tổn lúc đi đường. ◇ Kiều Cát 喬吉: "Giải nguyên kí khứ, ngã dữ nhĩ thu thập ta bàn phí, canh đáo thập lí trường đình tiễn nhất bôi cha" 解元既去, 我與你收拾些盤費, 更到十里長亭餞一盃咱 (Lưỡng thế nhân duyên 兩世因緣, Đệ nhất chiệp 第一摺).
2. Chỉ tiền tiêu dùng trong đời sống hằng ngày. ◇ Kim Bình Mai 金瓶梅: "Gia trung nhật trục bàn phí bất chu, tọa cật san không" 家中日逐盤費不周, 坐吃山空 (Đệ ngũ thập tam hồi) Tiền tiêu hằng ngày không đủ, ngồi ăn núi lở.
3. Tiêu phí, chi tiêu. ◇ Trịnh Quang Tổ 鄭光祖: "Tiểu sanh hảo mệnh bạc dã, bất tưởng trung đồ đắc liễu nhất tràng bệnh chứng, kim ngân an mã y phục đô bàn phí tận liễu" 小生好命薄也, 不想中途得了一場病症, 金銀鞍馬衣服都盤費盡了 (Vương Xán đăng lâu 王粲登樓, Đệ nhị chiếp).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiền tiêu dùng lúc đi đường.

▸ Từng từ: 盤費

盤遊 bàn du

盤遊

bàn du

Từ điển trích dẫn

1. Du lạc, đi chơi. ◇ Liêu sử 遼史: "Tiết bàn du, giản dịch truyến, bạc phú liễm, giới xa xỉ" 節盤遊, 簡驛傳, 薄賦斂, 戒奢侈奴 (Văn học truyện thượng 文學傳上, Tiêu Hàn gia nô 蕭韓家奴).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Buông thả vui sướng.

▸ Từng từ: 盤遊

盤銘 bàn minh

盤銘

bàn minh

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Khắc chữ vào chậu tắm, chỉ sự tự răn mình. Do điển vua Thang khắc vào bồn tắm rằng: » Cẩu nhật tân, nhật nhật tân, hựu nhật tân «.

▸ Từng từ: 盤銘

盤陀 bàn đà

盤陀

bàn đà

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Dáng núi quanh co chập chồt tên chỉ cái yên ngựa.

▸ Từng từ: 盤陀

盤鬱 bàn uất

盤鬱

bàn uất

Từ điển trích dẫn

1. Quanh co thâm u. ◇ Quách Nhược Hư 郭若虛: "Thường ư Thanh Nguyên tự bích họa "Võng xuyên đồ", nham tụ bàn uất, vân thủy phi động" 嘗於清源寺壁畫輞川圖, 巖岫盤鬱, 雲水飛動 (Đồ họa kiến văn chí 圖畫見聞志, Vương Duy 王維).
2. Quanh co tươi đẹp. ◇ Đoạn Thành Thức 段成式: "Chí thử san, cung điện bàn uất, lâu đài bác xưởng" 至此山, 宮殿盤鬱, 樓臺博敞 (Dậu dương tạp trở 酉陽雜俎, Ngọc cách 玉格) Đến núi này, cung điện quanh co tươi đẹp, lâu đài rộng lớn rực rỡ.
3. Uất kết. ◇ Quách Mạt Nhược 郭沫若: "(Vương Tụ Tinh) nhân ái dục bàn uất ư hung trung, chánh tác tối hậu chi giao chiến" 王聚星因愛欲盤鬱於胸中, 正作最後之交戰 (Nam quan thảo 南冠草, Đệ nhị mạc đệ nhất trường).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Quanh co tối tăm, sâu kín.

▸ Từng từ: 盤鬱

算盤 toán bàn

算盤

toán bàn

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Bàn tính của người Trung Hoa.

▸ Từng từ: 算盤

羅盤 la bàn

羅盤

la bàn