夜 - dạ, dịch
丁夜 đinh dạ

Từ điển trích dẫn

1. Canh tư, giờ Sửu. Tức là từ một tới ba giờ đêm. ◇ Tư trị thông giám : "Dạ hữu ngũ canh: Nhất canh vi Giáp dạ, nhị canh vi Ất dạ, tam canh vi Bính dạ, tứ canh vi Đinh dạ, ngũ canh vi Mậu dạ" : , , , , (Ngụy thiệu lăng lệ công gia bình nguyên niên ).

▸ Từng từ:
丙夜 bính dạ

Từ điển trích dẫn

1. Nửa đêm, lúc canh ba. ◇ Tân Đường Thư : "Trẫm tư thiên hạ sự, bính dạ bất an chẩm" , (Tuần lại truyện ) Trẫm lo việc thiên hạ, nửa đêm không yên giấc.

▸ Từng từ:
乙夜 ất dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỉ canh hai trong đêm.

▸ Từng từ:
元夜 nguyên dạ

Từ điển trích dẫn

1. Đêm rằm tháng giêng âm lịch. § Còn gọi là "nguyên tiêu" . ◇ Âu Dương Tu : "Kim niên nguyên dạ thì, nguyệt dữ đăng y cựu" , (Sanh tra tử , Khứ niên nguyên dạ thì từ ).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm trăng sáng đầu tiên của năm, tức đêm rằm tháng giêng âm lịch. Còn gọi là Nguyên tiêu.

▸ Từng từ:
午夜 ngọ dạ

ngọ dạ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

nửa đêm

Từ điển trích dẫn

1. Nửa đêm. ☆ Tương tự: "bán dạ" . ◇ Đường Ngạn Khiêm : "Nguyệt minh ngọ dạ sanh hư lại, Ngộ thính phong thanh thị vũ thanh" , (Vịnh trúc ).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nửa đêm.

▸ Từng từ:
半夜 bán dạ

bán dạ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

lúc nửa đêm

Từ điển trích dẫn

1. Nửa của một đêm. ◇ Nhi nữ anh hùng truyện : "Kim nhật đồng giá nhị vị hỗn, hỗn liễu bán dạ, hảo dong dị kiểm bất hồng liễu" , , (Đệ cửu hồi).
2. Khoảng mười hai giờ đêm. Cũng phiếm chỉ đêm khuya. ◇ Tô Thức : "Hoàng hôn phong nhứ định, Bán dạ phù tang khai" , (Quá lai châu tuyết hậu vọng tam san ).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nửa đêm. Chinh phụ ngâm khúc của Đặng Trần Côn có câu: » Bán dạ phi hịch truyền tướng quân «. Bà Đoàn Thị Điểm dịch rằng: » Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh «.

▸ Từng từ:
夜作 dạ tác

Từ điển trích dẫn

1. Làm việc ban đêm. ◇ Hậu Hán Thư : "Cựu chế cấm dân dạ tác, dĩ phòng hỏa tai" , (Liêm Phạm truyện ) Chế độ xưa cấm dân làm việc ban đêm, để phòng ngừa hỏa hoạn.
2. Chợ đêm. ◇ Dụ thế minh ngôn : "Vãn phạn quá liễu, an bài Triệu Chánh tại khách phòng lí thụy, Hầu Hưng phu phụ tại môn tiền tố dạ tác" , , (Quyển tam thập lục, Tống tứ công đại náo cấm hồn trương ) Ăn tối xong, thu xếp cho Triệu Chánh ở phòng khách ngủ, vợ chồng Hầu Hưng bán chợ đêm trước cửa nhà.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Làm việc ban đêm.

▸ Từng từ:
夜光 dạ quang

Từ điển trích dẫn

1. Ánh sáng trăng sao. ◇ Trương Kiều : "Hà hán dạ quang lưu" (Tái đề kính đình thanh việt thượng nhân san phòng ) Ánh trăng ánh sao trôi trên dải Ngân hà.
2. Mặt trăng. ◇ Vương Gia : "Trúc viên khâu dĩ thị triêu nhật, Sức dao giai dĩ ấp dạ quang" , (Thập di kí ) Dựng viên khâu để ngắm mặt trời mọc ban mai, Tô điểm thềm ngọc để đón trăng đêm.
3. Tên khác của đom đóm.
4. Tên một thứ ngọc. ◇ Hoàng Trạc Lai : "Ngư mục hỗn dạ quang, Lưu tục nan dữ ngũ" , (Tặng Trần Tỉnh Trai ) Mắt cá lẫn lộn với ngọc dạ quang, Nhưng khó mà cùng hàng với người thế tục.
5. Tên mũ.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sáng trong ban đêm — Chỉ mặt trăng — Một tên chỉ con đm đóm — Tên một loại ngọc quý, chiếu sáng trong đêm.

▸ Từng từ:
夜分 dạ phân

Từ điển trích dẫn

1. Lúc nửa đêm. ◇ Tam quốc diễn nghĩa : "Chí dạ phân, huyện lệnh hoán thân tùy nhân ám địa thủ xuất Tào Tháo, trực chí hậu viện trung thẩm cứu" , , (Đệ tứ hồi) Đến nửa đêm, quan huyện sai người thân tín ngầm dẫn Tào Tháo ra, đưa thẳng vào nhà sau để tra hỏi.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lúc nửa đêm.

▸ Từng từ:
夜半 dạ bán

Từ điển trích dẫn

1. Nửa đêm. § Cũng nói: "bán dạ" , "tí dạ" , "ngọ dạ" . ◇ Trương Kế : "Cô Tô thành ngoại Hàn San tự, Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền" , (Phong kiều dạ bạc ) Chùa Hàn San ở ngoài thành Cô Tô, Nửa đêm tiếng chuông vang đến thuyền khách.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nửa đêm.

▸ Từng từ:
夜叉 dạ xoa

Từ điển trích dẫn

1. § Xem "dược xoa" .

▸ Từng từ:
夜啼 dạ đề

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Khóc đêm ( nói về trẻ con ).

▸ Từng từ:
夜嚴 dạ nghiêm

Từ điển trích dẫn

1. Phòng giữ nghiêm nhặt ban đêm. ◇ Tấn Thư : "Bình cư vô khấu, hà cố dạ nghiêm?" , ? (Phật Đồ Trừng truyện ) Ở yên không có giặc cướp, sao lại giới nghiêm ban đêm?
2. Trống đánh ban đêm. ◇ Tân Đường Thư : "Thị tịch, đế văn dạ nghiêm, viết: Văn Bổn tử, sở bất nhẫn văn. Mệnh bãi chi" , , : , . (Sầm Văn Bổn truyện ) Trời tối, vua nghe trống đêm, nói: (Sầm) Văn Bổn chết, trẫm không đành lòng nghe. Ra lệnh cho thôi đánh.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Giữ gìn an ninh ban đêm — Tiếng trống lúc chiều tối, báo hiệu không cho ai ra khỏi nhà.

▸ Từng từ:
夜學 dạ học

Từ điển trích dẫn

1. Đọc sách ban đêm. ◇ Mạnh Giao : "Dạ học hiểu vị hưu, Khổ ngâm thần quỷ sầu" , (Dạ cảm tự khiển ).
2. Trường học ban đêm.

▸ Từng từ:
夜客 dạ khách

Từ điển trích dẫn

1. Khách đến thăm ban đêm. Chỉ người a dua theo hùa.
2. Kẻ trộm. § "Lí Thiệp" có bài "Tỉnh lan sa túc ngộ dạ khách thi" 宿.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Người khách trong đêm, chỉ kẻ trộm.

▸ Từng từ:
夜市 dạ thị

Từ điển trích dẫn

1. Chợ họp ban đêm. ◇ Vương Kiến : "Dạ thị thiên đăng chiếu bích vân, Cao lâu hồng tụ khách phân phân" , (Dạ khán Dương Châu thị ) Chợ đêm nghìn đèn chiếu mây biếc, Lầu cao có bao nhiêu là bóng hồng (người đẹp).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chợ họp ban đêm.

▸ Từng từ:
夜晚 dạ vãn

dạ vãn

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

đêm, buổi tối

▸ Từng từ:
夜歌 dạ ca

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Khúc hát lúc chiều tối ( sérénade ).

▸ Từng từ:
夜漏 dạ lậu

Từ điển trích dẫn

1. Đời xưa dùng cái "đồng hồ" đựng nước, có lỗ nhỏ giọt, để đếm thời giờ. "Dạ lậu" tức là thì giờ ban đêm. ◇ Hán Thư : "Vi hành dĩ dạ lậu hạ thập khắc nãi xuất, thường xưng Bình Dương Hầu" , (Quyển lục thập ngũ, Đông Phương Sóc truyện ).

▸ Từng từ:
夜禁 dạ cấm

Từ điển trích dẫn

1. Không cho phép đi lại trong ban đêm. ◇ Tân Đường Thư : "Thì lưỡng quân sĩ can dạ cấm, bộ nhi tiên chi" , (Vương Trọng Vinh truyện ) Có lần hai quân sĩ phạm luật dạ cấm, bị bắt và đánh roi.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Không cho phép đi lại trong ban đêm.

▸ Từng từ:
夜禽 dạ cầm

Từ điển trích dẫn

1. Loài chim kiếm ăn ban đêm (như chim cú chẳng hạn). ☆ Tương tự: "dạ điểu" .

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Loài chim kiếm ăn ban đêm.

▸ Từng từ:
夜臺 dạ đài

Từ điển trích dẫn

1. Mồ mả. Cũng mượn chỉ âm phủ. ◇ Lưu Vũ Tích : "Hoa ốc tọa lai năng kỉ nhật? Dạ đài quy khứ tiện thiên thu" , 便 (Thù Lạc Thiên kiến kí ).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lâu đài ban đêm. Chỉ mồ mả — Cũng chỉ cõi chết, âm phủ. Đoạn trường tân thanh có câu: » Dạ đài cách mặt khuất lời. — Rảy xin chén nước cho người thác oan «.

▸ Từng từ:
夜舞 dạ vũ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Buổi múa hát ban đêm — Cuộc nhảy đầm ban đêm.

▸ Từng từ:
夜航 dạ hàng

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đi thuyền ban đêm.

▸ Từng từ:
夜色 dạ sắc

Từ điển trích dẫn

1. Cảnh sắc ban đêm. ◇ Ngô Tảo : "Quyển khởi sơ liêm khán dạ sắc, nhất câu tàn nguyệt không đình" , (Hạ dạ ngẫu thành , Từ ) Cuốn rèm thưa lên nhìn cảnh sắc ban đêm, một mảnh trăng lưỡi liềm sân trống không.
2. Ánh trăng.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vẻ đẹp của cảnh đêm.

▸ Từng từ:
夜行 dạ hành

Từ điển trích dẫn

1. Xuất hành ban đêm, đi đêm. ◇ Lễ Kí : "Nữ tử xuất môn, tất ủng tế kì diện, dạ hành dĩ chúc, vô chúc tắc chỉ" , , , (Nội tắc ).
2. Giấu kín đức hạnh của mình, không khoa trương. ◇ Hạt quan tử : "Quỷ kiến bất năng vi nhân nghiệp, cố thánh nhân quý dạ hành" , (Dạ hành ).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đi trong ban đêm.

▸ Từng từ:
夜遊 dạ du

Từ điển trích dẫn

1. Đi chơi ban đêm. ◇ Lí Bạch : "Cổ nhân bỉnh chúc dạ du" (Xuân dạ yến đào lí viên tự ) Người xưa mang đuốc chơi đêm..

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đi chơi ban đêm.

▸ Từng từ:
夜間 dạ gian

dạ gian

phồn thể

Từ điển phổ thông

ban đêm, buổi đêm

Từ điển trích dẫn

1. Ban đêm. ◇ Hồng Lâu Mộng : "Như kim thả thuyết Đại Ngọc nhân dạ gian thất tẩm, thứ nhật khởi lai trì liễu" , (Đệ nhị thập thất hồi).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ban đêm.

▸ Từng từ:
夜闌 dạ lan

Từ điển trích dẫn

1. Đêm khuya, đêm tàn. ◇ Đỗ Phủ : "Dạ lan cánh bỉnh chúc, Tương đối như mộng mị" , (Khương thôn ) Đêm sắp hết, còn cầm đuốc, Vợ chồng nhìn nhau, tưởng như ở trong giấc mộng.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm khuya.

▸ Từng từ:
夜间 dạ gian

dạ gian

giản thể

Từ điển phổ thông

ban đêm, buổi đêm

▸ Từng từ:
夜雨 dạ vũ

Từ điển trích dẫn

1. Mưa đêm. ◇ Lí Thương Ẩn : "Hà đương cộng tiễn tây song chúc, Khước thoại Ba San dạ vũ thì" 西, (Dạ vũ kí bắc ) Bao giờ cùng cắt nến bên cửa sổ phía tây, Lại được nói chuyện lúc mưa đêm trên núi Ba Sơn.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Mưa đêm.

▸ Từng từ:
夜飲 dạ ẩm

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Uống rượu ban đêm.

▸ Từng từ:
夜鳥 dạ điểu

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Dạ cầm .

▸ Từng từ:
夤夜 dần dạ

Từ điển trích dẫn

1. Đêm khuya. ◇ Tam quốc diễn nghĩa : "Quốc cữu dần dạ chí thử, tất hữu sự cố" , (Đệ nhị thập nhất hồi) Canh khuya quốc cữu đến đây tất có việc gì?

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm khuya.

▸ Từng từ:
徹夜 triệt dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Suốt đêm, cả đêm.

▸ Từng từ:
戉夜 mậu dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Canh năm, đêm gần sáng.

▸ Từng từ:
放夜 phóng dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Buông thả cho đi lại suốt đêm ngoài đường, không cấm đoán.

▸ Từng từ:
整夜 chỉnh dạ

Từ điển trích dẫn

1. Suốt đêm, cả đêm. ◎ Như: "chỉnh dạ thất miên" cả đêm mất ngủ.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Suốt đêm, cả đêm.

▸ Từng từ:
日夜 nhật dạ

nhật dạ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

ngày đêm, ngày và đêm

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ngày và đêm — Suốt ngày đêm.

▸ Từng từ:
晝夜 trú dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ngày và đêm. Ngày đêm.

▸ Từng từ:
毎夜 mỗi dạ

mỗi dạ

giản thể

Từ điển phổ thông

mỗi đêm, mỗi tối, hằng đêm

▸ Từng từ:
每夜 mỗi dạ

mỗi dạ

phồn thể

Từ điển phổ thông

mỗi đêm, mỗi tối, hằng đêm

▸ Từng từ:
永夜 vĩnh dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm rất dài.

▸ Từng từ:
清夜 thanh dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm vắng lặng.

▸ Từng từ:
犯夜 phạm dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Không tuân lệnh cấm di chuyển ban đêm.

▸ Từng từ:
禁夜 cấm dạ

Từ điển trích dẫn

1. Không cho đi lại ban đêm. ◇ Lưu Thần Ông : "Thùy tri đạo, đoạn yên cấm dạ, mãn thành tự sầu phong vũ" , , 滿 (Vĩnh ngộ lạc , Bích nguyệt sơ tình từ ).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Không cho đi lại trong ban đêm.

▸ Từng từ:
終夜 chung dạ

Từ điển trích dẫn

1. Suốt đêm. ◇ Luận Ngữ : "Ngô thường chung nhật bất thực, chung dạ bất tẩm, dĩ tư, vô ích, bất như học dã" , , , , (Vệ Linh Công ) Ta có lần suốt ngày không ăn, trọn đêm không ngủ, để suy nghĩ, nhưng vô ích, chẳng bằng học.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Suốt đêm.

▸ Từng từ:
遙夜 dao dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm dài.

▸ Từng từ:
長夜 trường dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm dài.

▸ Từng từ:
除夜 trừ dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm cuối cùng của năm âm lịch, tức đêm ba mươi tết.

▸ Từng từ:
伴大夜 bạn đại dạ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm trước ngày chôn người chết. Đêm đó tăng chúng cầu nguyện hoặc gia đình chỉ nhạc tế lễ người chết.

▸ Từng từ:
夜來香 dạ lai hương

Từ điển trích dẫn

1. Loại cây có hoa trắng, ban đêm tỏa hương rất thơm.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên một loại cây có hoa trắng, ban đêm rất thơm ( Pergularis Ordosatiss ma ).

▸ Từng từ:
烏夜啼 ô dạ đề

Từ điển trích dẫn

1. Tên từ khúc nhạc phủ "Tây khúc ca" 西.
2. Tên khúc đàn, tức "Ô dạ đề dẫn" .
3. Tên khúc giáo phường đời Đường.
4. Tên bài hát.

▸ Từng từ:
長夜飲 trường dạ ẩm

Từ điển trích dẫn

1. Suốt đêm yến tiệc không ngừng. ◇ Sử Kí : "Công tử tự tri tái dĩ hủy phế, nãi tạ bệnh bất triều, dữ tân khách vi trường dạ ẩm" , , (Quyển thất thập thất, Ngụy Công tử truyện ) Biết mình lại bị gièm pha bỏ phế, Công tử bèn cáo bệnh không vào chầu, cùng tân khách thâu canh yến tiệc.

▸ Từng từ:
炳燭夜遊 bỉnh chúc dạ du

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đốt đuốc chơi đêm, chỉ sự hưởng thụ cuộc sống trước thời gian ngắn ngủi qua mau.

▸ Từng từ:
衣錦夜行 ý cẩm dạ hành

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Mặc áo gấm mà đi ban đêm, không ai biết là áo gấm cả. Chỉ sự tốt đẹp không phô bày ra được.

▸ Từng từ: