Từ điển Hán Nôm Việt - Tự học tiếng Trung

Sáu bộ, tức sáu cơ quan trung ương của triều đình thời xưa, gồm bộ Lại, bộ Hình, bộ Lễ, bộ Binh, bộ Hộ, và bộ Công. Lục bộ 六部: Sáu bộ phận trong người. » ngang rằng lục bộ điều suy, bộ quan bên tả mạch đi phù hồng « ( Lục Vân Tiên ).

▸ Từng từ: 六部

兵部 binh bộ

兵部

binh bộ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

bộ binh dưới chế độ phong kiến

Từ điển trích dẫn

1. Một trong sáu bộ của chế độ quan chức thời xưa, cầm đầu việc tuyển dụng vũ quan cũng như chính sách tổ chức quân đội. § Thời Tam Quốc, nhà Ngụy đặt ra "Ngũ binh thượng thư" 五兵尚書, thời Tùy Đường thiết lập "Binh bộ" 兵部.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cơ quan trung ương của triều đình, lo việc quân sự, đứng đầu bởi vị Thượng Thư. Tương đương với Bộ Quốc phòng ngày nay.

▸ Từng từ: 兵部

刑部 hình bộ

刑部

hình bộ

Từ điển trích dẫn

1. Một cơ quan của triều đình thời xưa, coi về hình pháp, ngục tụng, có từ đời nhà Tùy 隋, tương tự như bộ tư pháp bây giờ.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Một cơ quan của triều đình trung ương thời xưa, coi về luật lệ quốc gia, tương tự như bộ Tư pháp bây giờ.

▸ Từng từ: 刑部

南部 nam bộ

南部

nam bộ

Từ điển trích dẫn

1. Vùng đất phía nam.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vùng đất phía nam — Một tên thời trước, chỉ Nam phần Việt Nam.

▸ Từng từ: 南部

史部 sử bộ

史部

sử bộ

Từ điển trích dẫn

1. Thời xưa, sách vờ tài liệu Trung Quốc chia thành bốn bộ chính: kinh 經, sử 史, tử 子, tập 集 (giáp 甲, ất 乙, bính 丙, đinh 丁). "Sử bộ" 史部 bao gồm những sách về lịch sử, chính thư, truyện kí, địa lí.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Một pho sách chép việc xưa.

▸ Từng từ: 史部

吏部 lại bộ

吏部

lại bộ

Từ điển trích dẫn

1. Bộ trong chính phủ xưa trông coi việc bổ dụng, thuyên chuyển hoặc cách chức các quan lại.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cơ quan trung ương của triều đình, trông coi toàn thể viên chức trong nước, tương đương với Bộ nội vụ ngày nay. Đoạn trường tân thanh có câu: » Vốn dòng họ Hoạn danh gia. Con quan Lại bộ tên là Hoạn Thư «. Lại phòng, buồng giấy việc quan. » Việc quan muốn xử cho xong. Thời trong lại bộ có thầy không Chiên « ( Trê Cóc ).

▸ Từng từ: 吏部

外部 ngoại bộ

外部

ngoại bộ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

phần ngoài

▸ Từng từ: 外部

學部 học bộ

學部

học bộ

Từ điển trích dẫn

1. Cơ quan có từ thời nhà Thanh mạt, bên Trung Quốc, trông coi việc giáo dục trong toàn quốc, tương đương với Bộ Giáo Dục ngày nay.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cơ quan trung ương của triều đình xưa, trông coi việc giáo dục dân chúng, tương đương với bộ Giáo dục ngày nay.

▸ Từng từ: 學部

局部 cục bộ

局部

cục bộ

Từ điển trích dẫn

1. Một bộ phận trong toàn thể.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Một phần trong toàn thể.

▸ Từng từ: 局部

工部 công bộ

工部

công bộ

Từ điển trích dẫn

1. Ngày xưa là một trong sáu bộ, lo về việc xây cất quan thự.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cơ quan trung ương của triều đình hoặc chính phủ, lo về việc xây cất, chế tạo cho quốc gia. Tức bộ công chánh.

▸ Từng từ: 工部

干部 cán bộ

干部

cán bộ

giản thể

Từ điển phổ thông

cán bộ, viên chức

▸ Từng từ: 干部

幹部 cán bộ

幹部

cán bộ

phồn thể

Từ điển phổ thông

cán bộ, viên chức

Từ điển trích dẫn

1. Phần tử trung kiên của một chính đảng hoặc một đoàn thể.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Viên chức làm việc ở cấp dưới.

▸ Từng từ: 幹部

底部 để bộ

底部

để bộ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

đáy, đít

▸ Từng từ: 底部

户部 hộ bộ

户部

hộ bộ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên một cơ quan trung ương của triều đình xưa trông coi về thuế má tiền bạc, tương tự như bộ Tài chánh ngày nay.

▸ Từng từ: 户部

才部 tài bộ

才部

tài bộ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sự giỏi giang. Hát nói của Nguyễn Công Trứ có câu: » Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng, khi Thủ khoa khi Tham tán khi Tổng đốc đông « ( Hi Văn là hiệu của tác giả ).

▸ Từng từ: 才部

本部 bổn bộ

本部

bổn bộ

Từ điển trích dẫn

1. Nơi chốn tùy thuộc từ đầu. ◇ Ngụy thư 魏書: "Nhiên nãi giả dĩ lai, do hữu ngạ tử cù lộ, vô nhân thu thức. Lương do bổn bộ bất minh, tịch quán vị thật, lẫm tuất bất chu, dĩ chí ư thử" 然乃者以來, 猶有餓死衢路, 無人收識. 良由本部不明, 籍貫未實, 廩恤不周, 以至於此 (Cao Tổ Hiếu Văn Đế kỉ hạ 高祖孝文帝紀下) Mà cho đến nay, còn có người chết đói trên đường xá, không ai thu nhận. Quả là vì thuộc xứ không rõ ràng, nguyên quán không đúng, cứu giúp không chu đáo, để đến nông nỗi như thế.
2. Chỉ khu đất thuộc về quản hạt.
3. Nội địa, bộ phận trung tâm của lĩnh thổ.
4. Bộ phận chủ yếu, chủ thể của một cơ quan, tổng bộ. ◎ Như: "tham mưu bổn bộ" 參謀本部 bộ tổng tham mưu. ◇ Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: "Tịnh bổn bộ quân mã, sát nhập Trường An" 并本部軍馬, 殺入長安 (Đệ cửu hồi) Tụ tập binh mã của tổng hành dinh, đánh thẳng vào Trường An.
5. Tiếng Tây Tạng: quan trưởng. ◇ Lưu Khắc 劉克: "Nhất thiên, tại trần thổ phiêu phù đích đại lộ thượng trì lai liễu nhất cá kim châu mã mễ đích bổn bộ" 一天, 在塵土飄浮的大路上馳來了一個金珠瑪米的本部 (Ương Kim 央金).

▸ Từng từ: 本部

殘部 tàn bộ

殘部

tàn bộ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Tàn binh 殘兵.

▸ Từng từ: 殘部

省部 tỉnh bộ

省部

tỉnh bộ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Phần nhỏ của một tổ chức lớn, đặt tại mỗi tỉnh.

▸ Từng từ: 省部

禮部 lễ bộ

禮部

lễ bộ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên cơ quan triều đình trung ương, coi về nghi lễ triều đình.

▸ Từng từ: 禮部

總部 tổng bộ

總部

tổng bộ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cơ quan đầu não của một đoàn thể.

▸ Từng từ: 總部

腦部 não bộ

腦部

não bộ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Khối óc. Bộ óc.

▸ Từng từ: 腦部

舉部 cử bộ

舉部

cử bộ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cất bước mà đi. Hát nói của Nguyễn Công Trứ có câu: » Đường mây rộng thênh thênh cử bộ «.

▸ Từng từ: 舉部

部下 bộ hạ

部下

bộ hạ

Từ điển trích dẫn

1. Người thuộc cấp, người ở dưới quyền.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Người thuộc cấp, người ở dưới quyền.

▸ Từng từ: 部下

部伍 bộ ngũ

部伍

bộ ngũ

Từ điển trích dẫn

1. Hàng đội binh lính.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hàng đội binh lính.

▸ Từng từ: 部伍

部分 bộ phân

部分

bộ phân

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. "Bộ phận" 部分: (1) Một phần (trong toàn thể), một số (trong tổng số), cục bộ. ◎ Như: "bộ phận tương đồng" 部分相同.
2. (2) Chỗ, vị trí, bộ vị. ◇ Hoàng đế nội kinh tố vấn 黃帝內經素問: "Thiện chẩn giả, sát sắc án mạch, tiên biệt âm dương, thẩm thanh trọc nhi tri bộ phận" 善診者, 察色按脈, 先別陰陽, 審清濁而知部分 (Âm dương ứng tượng đại luận 陰陽應象大論).
3. (3) Bộ khúc, đội quân.
4. "Bộ phân" 部分: (1) Xếp đặt, bố trí, an bài. ◇ Tiêu Dĩnh Sĩ 蕭穎士: "Chỉ huy bộ phân, vi thiên tử can thành" 指麾部分, 為天子干城 (Vi thiệu dực tác thượng trương binh bộ thư 為邵翼作上張兵部書) Chỉ huy bố trí, làm tường thành cho nhà vua (che chở nhân dân và bờ cõi).
5. (2) Quyết định, giải quyết. ◇ Bắc sử 北史: "Tề Thần Vũ hành kinh Kí bộ, tổng hợp Hà, Bắc lục châu văn tịch, thương các hộ khẩu tăng tổn, thân tự bộ phân, đa tại mã thượng, trưng trách văn bộ, chỉ ảnh thủ bị, sự phi nhất tự" 齊神武行經冀部, 總合河北六州文籍, 商榷戶口增損, 親自部分, 多在馬上, 徵責文簿, 指影取備, 事非一緒 (Lí Ấu Liêm truyện 李幼廉傳).
6. (3) Chỉ tài năng xử lí sự vụ. ◇ Bắc sử 北史: "Xuất vi Tế Châu thứ sử, vi chánh nghiêm bạo, hựu đa thụ nạp. Nhiên diệc minh giải, hữu bộ phân, lại nhân úy phục chi" 出為濟州刺史, 為政嚴暴, 又多受納. 然亦明解, 有部分, 吏人畏服之 (Thái Tuấn truyện 蔡俊傳).
7. (4) Phân loại theo bộ thủ, phân biệt môn loại. ◇ Nhan thị gia huấn 顏氏家訓: "Hứa Thận kiểm dĩ lục văn, quán dĩ bộ phân, sử bất đắc ngộ, ngộ tắc giác chi" 許慎檢以六文, 貫以部分, 使不得誤, 誤則覺之 (Thư chứng 書證). § Hứa Thận: soạn giả tự điển Thuyết Văn Giải Tự.

部分

bộ phận

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. "Bộ phận" 部分: (1) Một phần (trong toàn thể), một số (trong tổng số), cục bộ. ◎ Như: "bộ phận tương đồng" 部分相同.
2. (2) Chỗ, vị trí, bộ vị. ◇ Hoàng đế nội kinh tố vấn 黃帝內經素問: "Thiện chẩn giả, sát sắc án mạch, tiên biệt âm dương, thẩm thanh trọc nhi tri bộ phận" 善診者, 察色按脈, 先別陰陽, 審清濁而知部分 (Âm dương ứng tượng đại luận 陰陽應象大論).
3. (3) Bộ khúc, đội quân.
4. "Bộ phân" 部分: (1) Xếp đặt, bố trí, an bài. ◇ Tiêu Dĩnh Sĩ 蕭穎士: "Chỉ huy bộ phân, vi thiên tử can thành" 指麾部分, 為天子干城 (Vi thiệu dực tác thượng trương binh bộ thư 為邵翼作上張兵部書) Chỉ huy bố trí, làm tường thành cho nhà vua (che chở nhân dân và bờ cõi).
5. (2) Quyết định, giải quyết. ◇ Bắc sử 北史: "Tề Thần Vũ hành kinh Kí bộ, tổng hợp Hà, Bắc lục châu văn tịch, thương các hộ khẩu tăng tổn, thân tự bộ phân, đa tại mã thượng, trưng trách văn bộ, chỉ ảnh thủ bị, sự phi nhất tự" 齊神武行經冀部, 總合河北六州文籍, 商榷戶口增損, 親自部分, 多在馬上, 徵責文簿, 指影取備, 事非一緒 (Lí Ấu Liêm truyện 李幼廉傳).
6. (3) Chỉ tài năng xử lí sự vụ. ◇ Bắc sử 北史: "Xuất vi Tế Châu thứ sử, vi chánh nghiêm bạo, hựu đa thụ nạp. Nhiên diệc minh giải, hữu bộ phân, lại nhân úy phục chi" 出為濟州刺史, 為政嚴暴, 又多受納. 然亦明解, 有部分, 吏人畏服之 (Thái Tuấn truyện 蔡俊傳).
7. (4) Phân loại theo bộ thủ, phân biệt môn loại. ◇ Nhan thị gia huấn 顏氏家訓: "Hứa Thận kiểm dĩ lục văn, quán dĩ bộ phân, sử bất đắc ngộ, ngộ tắc giác chi" 許慎檢以六文, 貫以部分, 使不得誤, 誤則覺之 (Thư chứng 書證). § Hứa Thận: soạn giả tự điển Thuyết Văn Giải Tự.

▸ Từng từ: 部分

部堂 bộ đường

部堂

bộ đường

Từ điển trích dẫn

1. Tiếng gọi các vị quan đứng đầu các cơ quan trong một bộ của triều đình nhà Thanh.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng gọi các vị quan đứng đầu các cơ quan trong một bộ của triều đình thời xưa.

▸ Từng từ: 部堂

部婁 bẫu lâu

部婁

bẫu lâu

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đống đất. Gò đất.

▸ Từng từ: 部婁

部將 bộ tướng

部將

bộ tướng

Từ điển trích dẫn

1. Quan võ dưới quyền đại tướng.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vị tướng dưới quyền.

▸ Từng từ: 部將

部居 bộ cư

部居

bộ cư

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ngành, loại.

▸ Từng từ: 部居

部屬 bộ thuộc

部屬

bộ thuộc

Từ điển trích dẫn

1. Thuộc quan.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Bộ hạ 部下.

▸ Từng từ: 部屬

部曲 bộ khúc

部曲

bộ khúc

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Binh đội dưới quyền.

▸ Từng từ: 部曲

部署 bộ thự

部署

bộ thự

Từ điển trích dẫn

1. Bố trí, an bài, sắp đặt. ◇ Sử Kí 史記: "Lương bộ thự Ngô Trung hào kiệt vi giáo úy, hậu, tư mã" 梁部署吳中豪傑為校尉, 候, 司馬 (Hạng Vũ bổn kỉ 項羽本紀) Lương cắt đặt các hào kiệt ở Ngô Trung làm hiệu úy, hậu, tư mã.
2. Tên quan võ thời xưa.
3. Vốn chỉ người chủ trì đài đấu võ. Sau cũng chỉ giáo sư quyền bổng. ◇ Vô danh thị 無名氏: "Ngoại phẫn bộ thự lĩnh đả quyền đả côn tứ nhân thượng" 外扮部署領打拳打棍四人上 (Xạ liễu chủy hoàn 射柳捶丸, Đệ tam chiệp).

▸ Từng từ: 部署

部落 bộ lạc

部落

bộ lạc

Từ điển trích dẫn

1. Dân tộc chưa có tổ chức quốc gia.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đám dân bán khai sống thành từng dòng họ, chủng tộc.

▸ Từng từ: 部落

部長 bộ trưởng

部長

bộ trưởng