Từ điển Hán Nôm Việt - Tự học tiếng Trung

1. Ba cỗ xe đưa đến Niết-bàn, đó là "Thanh văn thừa" 聲聞乘, "Ðộc giác thừa" 獨覺乘 và "Bồ Tát thừa" 菩薩乘. Ðại thừa gọi Thanh văn thừa là Tiểu thừa với sự đắc quả A-la-hán là mục đích, Ðộc giác thừa là Trung thừa với quả Ðộc giác Phật. Bồ Tát thừa được xem là Ðại thừa vì nó có thể cứu độ tất cả chúng sinh và hành giả trên xe này cũng có thể đắc quả cao nhất, quả Vô thượng chính đẳng chính giác. Trong kinh Diệu pháp liên hoa, đức Phật nói rằng ba cỗ xe nói trên cũng chỉ là thành phần của một cỗ xe (Nhất thừa) và được chỉ dạy tùy theo khả năng tiếp thu của các đệ tử. Ba thành phần này được so sánh với ba cỗ xe được kéo bằng con dê, hươu và bò.

▸ Từng từ: 三乘

三代 tam đại

三代

tam đại

Từ điển trích dẫn

1. Ba đời, gồm "tằng tổ"曾祖 ông cố, "tổ phụ" 祖父 ông, "phụ" 父cha.
2. Ba đời vua thời cổ Trung Hoa, gồm "Hạ" 夏, "Thương" 商, "Chu" 周.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba đời, gồm đời ông, đời cha và đời mình — Ba đời vua thời cổ Trung Hoa, gồm Hạ, Thương, Chu.

▸ Từng từ: 三代

三倍 tam bội

三倍

tam bội

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

bộ ba, gấp ba

▸ Từng từ: 三倍

三傑 tam kiệt

三傑

tam kiệt

Từ điển trích dẫn

1. Ba người giỏi đời Hán sơ, gồm Trương Lương, Hàn Tín, Tiêu Hà.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba người giỏi đời Hán sơ, gồm Trương Lương, Hàn Tín, Tiêu Hà.

▸ Từng từ: 三傑

三儀 tam nghi

三儀

tam nghi

Từ điển trích dẫn

1. Thiên, địa, nhân. ☆ Tương tự: "tam cực" 三極, "tam tài" 三才.
2. Chỉ ba tuyến: "xích đạo" 赤道, "hạ chí" 夏至, "đông chí" 冬至.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như tam cực. Tam tài.

▸ Từng từ: 三儀

三元 tam nguyên

三元

tam nguyên

Từ điển trích dẫn

1. Ba vị Thiên, Địa, Nhân. § Cũng gọi là "tam tài" 三才, "tam cực" 三極.
2. Ba ngày rằm của các tháng giêng, tháng bảy và tháng mười âm lịch.
3. Đỗ đầu khoa thi hương gọi là "Giải nguyên" 解元, đỗ đầu khoa thi Hội gọi là "Hội nguyên" 會元, đỗ đầu khoa thi Đình gọi là "Trạng nguyên" 狀元. Gọi chung là "tam nguyên" 三元.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba lần đậu đầu trong các khoa thi Hương, thi Hội và thi Đình, tức Giải nguyên, Hội nguyên và Đình nguyên. Thơ Nguyễn Khuyến có câu: » Cậy cái bảng vàng treo nhị giáp, nẹt thằng mặt trắng lấy Tam nguyên « — Ba hạng đứng đầu vũ trụ, gồm Thiên, Địa, Nhân. Cũng gọi là Tam tài, Tam cực – Ba ngày rằm của các tháng giêng, bảy và mười âm lịch, cũng gọi là Tam nguyên.

▸ Từng từ: 三元

三光 tam quang

三光

tam quang

Từ điển trích dẫn

1. Gọi chung mặt trời, mặt trăng và các ngôi sao. ◇ Ban Cố 班固: "Thiên hữu tam quang nhật nguyệt tinh, địa hữu tam hình cao hạ bình" 天有三光日月星, 地有三形高下平 (Bạch hổ thông 白虎通, Phong công hầu 封公侯) Trời có ba sáng: mặt trời, mặt trăng và sao, đất có ba hình: cao, thấp và bằng.
2. Chỉ ba sao "Phòng" 房, "Tâm" 心 và "Vĩ" 尾.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba thứ sáng, gồm mặt trời, mặt trăng và các ngôi sao.

▸ Từng từ: 三光

三公 tam công

三公

tam công

Từ điển trích dẫn

1. Ba chức quan lớn nhất triều đình thời cổ Trung Hoa, gồm "Thái Sư" 太師, "Thái Phó" 太傅, "Thái Bảo" 太保.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba chức quan lớn nhất triều đình trong thời cổ Trung Hoa, gồm Thái sư, Thái phó, Thái bảo.

▸ Từng từ: 三公

三分 tam phân

三分

tam phân

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. "Tam phần" 三分: Ba phần ở trong mười phần. ◇ Thi Kinh 詩經: "Phiếu hữu mai, Kì thật thất hề" 摽有梅, 其實七兮 (Thiệu nam 召南, Phiếu hữu mai 摽有梅) Quả mai rụng, Quả ở trên cây mười phần còn bảy phần.
2. "Tam phân" 三分: Một chia làm ba. ◇ Đường Tôn Hoa 唐孫華: "Tam phân Ba Thục công thành hậu, Hồn phách do ưng luyến cố đô" 三分巴蜀功成後, 魂魄猶應戀故都 (Trác Châu hoài cổ 涿州懷古) Thành công rồi, Ba Thục chia ra làm ba, Hồn phách còn mong luyến cố đô.
3. "Tam phân" 三分: Ba phần mười.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chia làm ba phần. Lục Vân Tiên có câu: » Thương ông Gia Cát tài lành, gặp cơn Hán mạt chịu đành tam phân «.

三分

tam phần

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

▸ Từng từ: 三分

三十 tam thập

三十

tam thập

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

ba mươi, 30

▸ Từng từ: 三十

三台 tam thai

三台

tam thai

Từ điển trích dẫn

1. ☆ Tương tự: "tam công" 三公.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Tam công 三公.

▸ Từng từ: 三台

三合 tam hợp

三合

tam hợp

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Vật liệu để xây nhà thời xưa, do ba thứ họp lại, là vôi, tro và muối. Thường gọi là Tam hợp thổ.

▸ Từng từ: 三合

三君 tam quân

三君

tam quân

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba toán quân trong đoàn quân lớn, sắp theo thứ tự trước sau, gồm Tiền quân, Trung quân và Hậu quân. Chỉ toàn thể quân lính.

▸ Từng từ: 三君

三呼 tam hô

三呼

tam hô

Từ điển trích dẫn

1. Ba lần reo hò chúc tụng. Chỉ sự chúc tụng vị thánh quân. Do điển vua "Vũ Đế" 武帝 nhà Hán lên núi, nghe trong núi vang lên ba lần hô "vạn tuế" 萬歲.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba lần reo hò chúc tụng. Chỉ sự chúc tụng vị thánh quân. Do điển vua Vũ Đế nhà Hán lên núi, nghe trong núi vang lên ba lần những tiếng hô Vạn tuế. Bài Tụng Tây hồ phú của Nguyễn Huy Lượng có câu: » Dưới ngọ nhật vang lừng tiếng trúc, hình viễn sơn mong rạp xuống tam hồ «.

▸ Từng từ: 三呼

三品 tam phẩm

三品

tam phẩm

Từ điển trích dẫn

1. Bậc quan thứ ba của triều đình thời xưa, gồm Chánh tam phẩm và Tòng tam phẩm.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Bậc quan thứ ba của trình đình thời xưa, gồm Chánh tam phẩm và Tòng tam phẩm.

▸ Từng từ: 三品

三國 tam quốc

三國

tam quốc

Từ điển trích dẫn

1. Ba nước phân lập "Ngụy" 魏, "Ngô" 吳, "Thục" 蜀 hồi cuối đời Hán (220-280).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba nước Ngụy, Ngô, Thục hồi cuối đời Hán ở Trung Hoa.

▸ Từng từ: 三國

三塗 tam đồ

三塗

tam đồ

Từ điển trích dẫn

1. Ba đường ác nghiệp, gồm "súc sinh"畜生 thú vật, "ngạ quỷ" 餓鬼 quỷ đói và "địa ngục" 地獄 địa ngục.

▸ Từng từ: 三塗

三多 tam đa

三多

tam đa

Từ điển trích dẫn

1. Ba thứ nhiều, dùng trong lời chúc tụng của người Trung Quốc, gồm "đa phúc" 多福, "đa thọ" 多壽 và "đa nam tử" 多男子.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba thứ nhiều ở đời. Gồm Đa phúc, Đa lộc và Đa thọ ( nhiều con cháu, nhiều tiền bạc do chức vụ cao, và nhiều tuổi ).

▸ Từng từ: 三多

三孤 tam cô

三孤

tam cô

Từ điển trích dẫn

1. Ba chức quan lớn thời cổ Trung Hoa, ở dưới bực "Tam Công" 三公, gồm: "Thiếu Sư" 少師, "Thiếu Phó" 少傅, "Thiếu Bảo" 少保.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba chức quan lớn thời cổ Trung Hoa, ở dưới bực Tam công, gồm Thiếu sư, Thiếu phó, Thiếu bảo.

▸ Từng từ: 三孤

三宥 tam hựu

三宥

tam hựu

Từ điển trích dẫn

1. Phép xử án ở đời Chu, có ba trường hợp được hưởng khoan hồng: không biết luật lệ (bất thức), lầm lỗi (quá ngộ) và quên sót (di vong), gọi là "tam hựu" 三宥.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba trường hợp được hưởng sự tha tội. Đời Chu, ba trường hợp gồm Bất thức ( không biết luật lệ ), Quá ngộ ( vô tình phạm lỗi ) và Di vong ( quên luật lệ ), gọi là Tam hựu, được hưởng khoan hồng.

▸ Từng từ: 三宥

三寶 tam bảo

三寶

tam bảo

Từ điển trích dẫn

1. Chỉ "Phật" 佛, "Pháp" 法 và "Tăng" 僧.
2. Ba điều quý, theo Nho giáo gồm: thổ địa, nhân dân và chính sự.
3. "Thái Công" 太公 nói: "đại nông, đại công, đại thương, vị chi tam bảo" 大農, 大工, 大商, 謂之三寶.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba điều quý, theo Nho giáo thì Tam bảo gồm Thổ địa, Nhân dân và Chính sự — Tiếng nhà Phật, chỉ Phật, Pháp và Tăng.

▸ Từng từ: 三寶

三山 tam sơn

三山

tam sơn

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba từng, ba đợt, giống như ba ngọn núi.

▸ Từng từ: 三山

三峡 tam hạp

三峡

tam hạp

giản thể

Từ điển phổ thông

chỉ 3 nhánh hợp thành sông Trường Giang

▸ Từng từ: 三峡

三島 tam đảo

三島

tam đảo

Từ điển trích dẫn

1. Chỉ ba hòn núi ở biển "Bột Hải" 渤海, tương truyền là nơi thần tiên ở, gồm "Bồng Lai" 蓬萊, "Phương Trượng" 方丈 và "Doanh Châu" 瀛洲. Cũng chỉ cảnh tiên.
2. Chỉ "Nhật Bổn" 日本. ◇ Thu Cẩn 秋瑾: "Thi tứ nhất phàm hải không khoát, Mộng hồn Tam Đảo nguyệt linh lung" 詩思一帆海空闊, 夢魂三島月玲瓏 (Nhật nhân Thạch Tỉnh Quân tác họa 日人石井君索和).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba hòn đảo ở biển Bột hải, tương truyền là nơi thần tiên ở, gồm Bồng lai, Phương trượng và Doanh châu. Đoạn trường tân thanh có câu: » Trên tam đảo dưới cửa tuyền, tìm đâu thì cũng biết tin rõ ràng « — Tên một ngọn núi ở Bắc phần Việt Nam.

▸ Từng từ: 三島

三峽 tam hạp

三峽

tam hạp

phồn thể

Từ điển phổ thông

chỉ 3 nhánh hợp thành sông Trường Giang

▸ Từng từ: 三峽

三彭 tam bành

三彭

tam bành

Từ điển trích dẫn

1. Theo đạo gia, chỉ ba vị ác thần họ Bành ("Bành Cứ" 彭倨, "Bành Chất" 彭質, "Bành Kiểu" 彭矯), ở đầu não, trán (khoảng giữa hai lông mày), và bụng người ta, thường xui người ta làm điều hung dữ độc ác. § Còn gọi là "tam thi" 三尸, "tam thi thần" 三尸神 hay "tam thần" 三神.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng nhà Phật, chỉ ba vị ác thần họ Bành, ở đầu, trán, và bụng người ta, là Bành Kiêu, Bành Cứ và Bành Chất ( có thuyết thì bảo là Bành Sư, Bành Kiển và Bành Chất ), thường xui người ta làm điều hung dữ độc ác, rồi tới ngày Canh Thân thì lên trời tâu tội của người. Do đó Tam bành chỉ sự nổi nóng hung dữ. Ta thường dùng cho đàn bà. Đoạn trường tân thanh có câu: » Mụ nghe nàng nói hay tình, bấy giờ mới nổi tam bành mụ lên «.

▸ Từng từ: 三彭

三從 tam tòng

三從

tam tòng

Từ điển trích dẫn

1. Theo lễ giáo thời xưa, con gái chưa lấy chồng thì theo cha, khi có chồng thì theo chồng, chồng chết thì theo con. "Vị giá tòng phụ, kí giá tòng phu, phu tử tòng tử" 未嫁從父, 既嫁從夫, 夫死從子.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba điều theo của phụ nữ thời xưa, gồm Tòng phụ, Tòng phu và Tòng tử.

▸ Từng từ: 三從

三思 tam tư

三思

tam tư

Từ điển trích dẫn

1. Nghĩ đi nghĩ lại nhiều lần. ◇ Luận Ngữ 論語: "Quý Văn Tử tam tư nhi hậu hành. Tử văn chi, viết: Tái, tư khả hĩ" 季文子三思而後行. 子聞之, 曰: 再, 斯可矣 (Công Dã Tràng 公冶長) (Quan đại phu) Quý Văn (gặp việc gì cũng) suy nghĩ ba lần rồi mới hành động. Khổng Tử nghe được bảo: Hai lần thôi là đủ rồi.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Suy nghĩ kĩ càng nhiều lần.

▸ Từng từ: 三思

三態 tam thái

三態

tam thái

Từ điển trích dẫn

1. Ba trạng thái của vật chất, gồm thể cứng, thể lỏng và thể hơi. § Tức là: "cố thái" 固態, "dịch thái" 液態 và "khí thái" 氣態.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba thể của các vật, gồm thể rắn, thể lỏng và thể hơi.

▸ Từng từ: 三態

三慾 tam dục

三慾

tam dục

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng nhà Phật, chỉ ba điều ham muốn xấu xa, gồm Ăn, Ngủ và Trai gái.

▸ Từng từ: 三慾

三才 tam tài

三才

tam tài

Từ điển trích dẫn

1. Gồm: Thiên, Địa, Nhân. § Cũng gọi là "tam cực" 三極. ◇ Dịch Kinh 易經: "Lập thiên chi đạo viết âm dữ dương, lập địa chi đạo viết nhu dữ cương, lập nhân chi đạo viết nhân dữ nghĩa, kiêm tam tài nhi lưỡng chi, cố Dịch lục hoạch nhi thành quái" 立天之道曰陰與陽, 立地之道曰柔與剛, 立人之道曰仁與義, 兼三才而兩之, 故易六畫而成卦 (Thuyết quái 說卦).
2. Chỉ ba vị tài tử cùng có danh tiếng một thời: (1) Đời Tấn: "Phan Thao" 潘滔, "Lưu Dư" 劉輿 và "Bùi Mạc" 裴邈. (2) Đời Bắc Tề: "Ngụy Thu" 魏收, "Ôn Tử Thăng" 溫子昇 và "Hình Tử Tài" 刑子才.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba ngôi vị cao quý nhất trong vũ trụ, gồm Thiên, Địa, Nhân — Ba màu. Td: Cờ tam tài ( cờ có ba màu xanh trắng đỏ của nước Pháp ).

▸ Từng từ: 三才

三教 tam giáo

三教

tam giáo

Từ điển trích dẫn

1. Nhà "Hạ" 夏 tôn sùng đức "Trung" 忠, nhà "Thương" 商 tôn sùng đức "Kính" 敬, nhà "Chu" 周 tôn sùng đức "Văn" 文, gọi là "tam giáo" 三教.
2. Chỉ nội dung giáo học của nhà Nho, bao gồm: "lục đức" 六德, "lục hành" 六行, "lục nghệ" 六藝, gọi chung là "tam giáo" 三教. ◇ Từ Cán 徐幹: "Tam giáo bị, nhi nhân đạo tất hĩ" 三教備, 而人道畢矣 (Trung luận 中論, Trị học 治學).
3. Ba tôn giáo hợp xưng, gồm "Nho" 儒, "Đạo" 道 và "Phật" 佛.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba hệ thống tư tưởng lớn của Đông phương, gồm Nho giáo, Lão giáo và Phật giáo. Văn tế sĩ dân lục tỉnh của Nguyễn Đình Chiểu có câu: » Bọn tam giáo quen theo đường cũ, riêng than bất hạnh làm nghèo «.

▸ Từng từ: 三教

三族 tam tộc

三族

tam tộc

Từ điển trích dẫn

1. Ba họ, gồm họ hàng bên cha, họ hàng bên mẹ và họ hàng bên vợ.
2. Ba thân thuộc: cha mẹ, anh em và vợ con.
3. Cha, con và cháu.
4. Chỉ chung thân tộc.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba họ, gồm họ hàng bên cha, họ hàng bên mẹ và họ hàng bên vợ.

▸ Từng từ: 三族

三春 tam xuân

三春

tam xuân

Từ điển trích dẫn

1. Ba tháng mùa xuân (mạnh xuân, trọng xuân, quý xuân). ◇ Kê Khang 嵇康: "Nhược phù tam xuân chi sơ, lệ phục dĩ thì" 若夫三春之初, 麗服以時 (Cầm phú 琴賦).
2. Mùa xuân. ◇ Ban Cố 班固: "Tam xuân chi quý, mạnh hạ chi sơ, thiên khí túc thanh, chu lãm bát ngung" 三春之季, 孟夏之初, 天氣肅清, 周覽八隅 (Chung nam san phú 終南山賦).
3. Ba năm. ◇ Lục Cơ 陸機: "Du khóa tam xuân, Tình cố nhị thu" 遊跨三春, 情固二秋 (Đáp Giả Trường Uyên 答賈長淵).

▸ Từng từ: 三春

三昧 tam muội

三昧

tam muội

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

(phiên âm từ tiếng Phạn, trong kinh Phật nghĩa là dùng tu hành để trừ sạch hết trần duyên)

Từ điển trích dẫn

1. "Tam-muội" 三昧 dịch âm chữ Phạn "samādhi", dịch nghĩa là "chính định" 正定, nghĩa là tập trung tinh thần, giữ tâm tĩnh lặng không tán loạn. ◎ Như: "du hí tam-muội" 遊戲三昧 nhập định xuất định thuần mặc tự nhiên. ◇ Thành thật luận 成實論: "Kim đương luận tam-muội. Vấn viết: Tam-muội hà đẳng tướng? Đáp viết: Tâm trụ nhất xứ thị tam-muội tướng" 今當論三昧. 問曰: 三昧何等相? 答曰: 心住一處是三昧相 (Quyển thập nhị).
2. Bây giờ mượn hai chữ "tam-muội" 三昧 để chỉ cái áo diệu của một môn gì. Như ông "Hoài Tố" 懷素 tài viết chữ thảo, tự cho là "đắc thảo thư tam-muội" 得艸書三昧 biết được cái chỗ áo diệu về nghề viết chữ thảo. ◇ Hồng Lâu Mộng 紅樓夢: "Thính nhĩ thuyết liễu giá lưỡng cú, khả tri tam-muội, nhĩ dĩ đắc liễu" 聽你說了這兩句, 可知三昧你已得了 (Đệ tứ thập bát hồi) Nghe chị nói hai câu ấy, có thể biết về chị đã đạt được mấu chốt (của cách làm thơ) rồi.

▸ Từng từ: 三昧

三月 tam nguyệt

三月

tam nguyệt

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

tháng ba

▸ Từng từ: 三月

三板 tam bản

三板

tam bản

Từ điển trích dẫn

1. Thuyền nhỏ, ghép bằng ba tấm ván.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chiếc thuyền nhỏ, chỉ ghép bằng ba tấm ván gỗ, một tấm làm đáy, hai tấm làm cái thành hai bên.

▸ Từng từ: 三板

三極 tam cực

三極

tam cực

Từ điển trích dẫn

1. Ba thứ quan trọng nhất trong vũ trụ, gồm: "Thiên" 天 Trời, "Địa" 地 Đất và "Nhân" 人 Người. § Còn gọi là "tam tài" 三才.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba thứ bậc nhất, quan trọng nhất trong vũ trụ, gồm Trời, Đất và Người. Còn gọi là Tam tài.

▸ Từng từ: 三極

三權 tam quyền

三權

tam quyền

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba quyền lớn thuộc về toàn dân, trong quốc gia dân chủ, gồm quyền Lập pháp, quyền Hành pháp và quyền Tư pháp.

▸ Từng từ: 三權

三次 tam thứ

三次

tam thứ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

thứ ba (chỉ thứ tự), lần thứ ba

▸ Từng từ: 三次

三欲 tam dục

三欲

tam dục

Từ điển trích dẫn

1. Ba thứ ham muốn, gồm ăn uống, ngủ và dâm dục.

▸ Từng từ: 三欲

三法 tam pháp

三法

tam pháp

Từ điển trích dẫn

1. Ba cơ quan tối cao của triều đình thời nhà Minh, nhà Thanh Trung Quốc, họp lại thành một tòa án cao nhất để xét xử các vụ quan trọng, gồm "Hình bộ" 刑部, "Đô sát viện" 都察院 và "Đại lí tự" 大理寺. Tòa án lớn này gọi là "tam pháp ti" 三法司.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba cơ quan tối cao của triều đình thời xưa, họp lại thành một thứ tòa án cao nhất để xét xử các vụ quan trọng, gồm bộ Hình, Đô sát viện và Đại lí tự. Thường là Tòa Tam pháp.

▸ Từng từ: 三法

三災 tam tai

三災

tam tai

Từ điển trích dẫn

1. Ba thứ tai họa, gồm hỏa tai (cháy nhà), phong tai (bão) và thủy tai (nước lụt).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba loại sự việc không may lớn lao xảy tới, gồm hỏa tai ( cháy nhà ), phong tai ( bão ) và thủy tai ( nước lụt ).

▸ Từng từ: 三災

三焦 tam tiêu

三焦

tam tiêu

Từ điển trích dẫn

1. Chỉ "thượng tiêu" 上焦, "trung tiêu" 中焦 và "hạ tiêu" 下焦 (miệng trên của dạ dày, phần giữa của dạ dày, và miệng trên của bàng quang). "Tam tiêu" 三焦 là một bộ phận của "lục phủ" 六腑.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Danh từ Đông y, chỉ thượng tiêu, trung tiêu và hạ tiêu ( miệng trên của dạ dày, phần giữa của dạ dày, và miệng trên của bằng quang ).

▸ Từng từ: 三焦

三牲 tam sinh

三牲

tam sinh

Từ điển trích dẫn

1. Ba con vật giết đi để tế thần, gồm bò, dê và heo ("ngưu, dương, thỉ" 牛, 羊, 豕).
2. Tục gọi gà, cá và heo là "tam sinh" 三牲 ("kê, ngư, thỉ" 雞, 魚, 豕).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba con vật giết đi để tế thần, gồm trâu dê và lợn.

▸ Từng từ: 三牲

三犧 tam hi

三犧

tam hi

Từ điển trích dẫn

1. Ba con bò thuần sắc. ◇ Tả truyện 左傳: "Giới Cát Lô văn ngưu minh, viết: Thị sanh tam hi, giai dụng chi hĩ" 介葛盧聞牛鳴, 曰: 是生三犧, 皆用之矣 (Hi Công nhị thập cửu niên 僖公二十九年).
2. Chỉ ba con vật dùng làm tế lễ. (1) Một thuyết cho là: "nhạn" 鴈 chim nhạn, "vụ" 鶩 vịt trời và "trĩ" 雉 chim trĩ. (2) Lại có thuyết cho là: "ngưu" 牛 bò, "dương" 羊 cừu và "thỉ" 豕 heo. ◇ Ban Cố 班固: "Ư thị tiến tam hi, hiệu ngũ sinh, lễ thần kì, hoài bách linh" 於是薦三犧, 效五牲, 禮神祇, 懷百靈 (Đông đô phú 東都賦).

▸ Từng từ: 三犧

三生 tam sinh

三生

tam sinh

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Ba đời sống, ba kiếp sống.
2. Kiếp sống trước, hiện tại và tương lai.
3. Ba cấp bậc chính trong thời gian thực hiện Phật quả: (1) Phát nguyện, quyết định trở thành một Phật-đà; (2) Tu tập và tích lũy công đức; (3) Chứng ngộ Phật quả, thành Phật.
4. Ba cấp bậc (cuộc sống) được dạy trong tông Thiên Thai, cơ bản cũng như ba cấp bậc trước đây: (1) "Chủng" 種, cũng gọi là "Phát tâm" 發心; (2) "Thục" 熟, chín muồi, có thể gọi là "Tu hành" 修行; (3) "Giải thoát" 解脱.
5. Ba cuộc sống theo Hoa Nghiêm tông: (1) "Kiến văn sanh" 見聞生, thấy và nghe Phật thuyết pháp trong kiếp sống trước đây; (2) "Giải hành sanh" 解行生, nghĩa là tu tập đạt giải thoát đời nay; (3) "Chứng nhập sanh" 證入生, tức là chứng ngộ và nhập đạo trong cuộc đời tương lai.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng nhà Phật, chỉ ba kiếp sống để trả cho hết duyên nợ.

▸ Từng từ: 三生

三甲 tam giáp

三甲

tam giáp

Từ điển trích dẫn

1. Thời đại khoa cử, trong khoa đình thí, chia những người đậu làm ba bực, gọi là "tam giáp" 三甲: Trạng Nguyên, Bảng Nhãn, Thám Hoa là đệ nhất giáp, Hoàng Giáp là đệ nhị giáp, Tiến Sĩ là đệ tam giáp.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba hạng thi đậu trong khoa thi Hội và Đình thời xưa, gồm Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa là đệ Nhất giáp, Hoàng giáp là đệ nhị giáp, và Tiến sĩ là đệ tam giáp.

▸ Từng từ: 三甲

三界 tam giới

三界

tam giới

Từ điển trích dẫn

1. Ba cõi, gồm "dục giới, sắc giới, vô sắc giới" 欲界, 色界, 無色界.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng nhà Phật, chỉ ba cõi, gồm DỤc giới, Sắc giới và Vô sắc giới.

▸ Từng từ: 三界

三略 tam lược

三略

tam lược

Từ điển trích dẫn

1. Xem "lục thao tam lược" 六韜三略.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên cuốn binh thư do Khương Tử Nha soạn.

▸ Từng từ: 三略

三百 tam bách

三百

tam bách

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

ba trăm

▸ Từng từ: 三百

三皇 tam hoàng

三皇

tam hoàng

Từ điển trích dẫn

1. Ba vị vua thời thượng cổ Trung Hoa. Có thuyết cho là "Thiên Hoàng" 天皇, "Địa Hoàng" 地皇 và "Thái Hoàng" 泰皇.
2. Có thuyết cho là "Phục Hi" 伏羲 "Thần Nông" 神農 và "Nữ Oa" 女媧.
3. Lại có thuyết cho là "Phục Hi" 伏羲, "Thần Nông" 神農 và "Hoàng Đế" 黃帝.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba vị vua thời tối cổ Trung Hoa, có thuyết cho là Thiên hoàng, Địa hoàng và Nhân hoàng, lại có thuyết cho là Toại Nhân, Phục Hi và Thần Nông. Ca dao có câu: » Tam hoàng ngũ đế chi thư, có anh nhớ vợ ngồi thừ mặt ra «.

▸ Từng từ: 三皇

三皈 tam quy

三皈

tam quy

Từ điển trích dẫn

1. § Xem "tam quy y" 三歸依.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng nhà Phật, chỉ ba thứ quy y, gồm quy y Phật, quy y Pháp, quy y Tăng. Chỉ sự đi tu. Đoạn trường tân thanh có câu: » Đưa nàng đến trước phật đường, Tam quy ngũ giới cho nàng xuất gia «.

▸ Từng từ: 三皈

三省 tam tỉnh

三省

tam tỉnh

Từ điển trích dẫn

1. Ba điều tự hỏi mình, chỉ sự tự xét mình. ◇ Luận Ngữ 論語: "Tăng Tử viết: Ngô nhật tam tỉnh ngô thân: Vi nhân mưu nhi bất trung hồ? Dữ bằng hữu giao nhi bất tín hồ? Truyền bất tập hồ?" 曾子曰: 吾日三省吾身: 為人謀而不忠乎? 與朋友交而不信乎? 傳不習乎? (Học nhi 學而) Mỗi ngày tôi tự xét ba việc: Làm việc gì cho ai, có hết lòng không? Giao thiệp với bạn bè, có thành tín không? Thầy dạy cho điều gì, có học tập đủ không?

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba điều từ hỏi mình. Do điển thầy Tăng Sâm hàng ngày tự xét mình ba điều là có bất trung, bất tín, bất tập hay không. Chỉ sự tự xét mình.

▸ Từng từ: 三省

三眠 tam miên

三眠

tam miên

Từ điển trích dẫn

1. Tằm sinh ra thành nhộng, lột xác ba lần. Khi lột xác, có trạng thái như ngủ, gọi là "tam miên" 三眠. ◇ Lí Bạch 李白: "Ngô địa tang diệp lục, Ngô tàm dĩ tam miên" 吳地桑葉綠, 吳蠶已三眠 (Kí đông lỗ nhị trĩ tử 寄東魯二稚子).

▸ Từng từ: 三眠

三等 tam đẳng

三等

tam đẳng

Từ điển trích dẫn

1. Ba hạng.
2. Hạng thứ ba. ◎ Như: "tam đẳng khách xa" 三等客車.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba hạng — Hạng thứ ba.

▸ Từng từ: 三等

三級 tam cấp

三級

tam cấp

Từ điển trích dẫn

1. Thềm nhà có ba bậc.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Thềm nhà có ba bậc.

▸ Từng từ: 三級

三絃 tam huyền

三絃

tam huyền

Từ điển trích dẫn

1. (Âm) Một thứ đàn thời cổ, có ba dây.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên một thứ đàn thời cổ, có ba dây.

▸ Từng từ: 三絃

三維 tam duy

三維

tam duy

phồn thể

Từ điển phổ thông

ba chiều, không gian ba chiều

▸ Từng từ: 三維

三綱 tam cương

三綱

tam cương

phồn thể

Từ điển trích dẫn

1. Ba giềng mối, gồm: "quân thần" 君臣 vua tôi, "phụ tử" 父子 cha con, "phu phụ" 夫婦 chồng vợ.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba giềng mối ở đời, gồm Quân thần, Phủ tử, Phu phụ. Cũng đọc Tam cang. Truyện Hoa Tiên có câu: » Tình phu phụ nghĩa quần thần, trong tam cương ấy xem phần nào hơn «.

▸ Từng từ: 三綱

三维 tam duy

三维

tam duy

giản thể

Từ điển phổ thông

ba chiều, không gian ba chiều

▸ Từng từ: 三维

三聽 tam thính

三聽

tam thính

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nghe xử án ba lần, luật lệ đời Chu, gồm sơ thẩm, tái thẩm và chung thẩm — Nghe đi nghe lại kĩ càng nhiều lần.

▸ Từng từ: 三聽

三色 tam sắc

三色

tam sắc

Từ điển trích dẫn

1. Chỉ "đầu tử" 骰子 con xúc xắc. § Gọi thế vì trong cờ bạc, mỗi lần ném ba con xúc xắc.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba màu xanh, trắng, đỏ. Chỉ lá cờ của nước Pháp. Văn tế sĩ dân lục tỉnh của Nguyễn Đình Chiểu có câu: » Mấy nơi tổng lí xã thôn, đều mắc hại cùng cờ tam sắc «.

▸ Từng từ: 三色

三萬 tam vạn

三萬

tam vạn

phồn thể

Từ điển phổ thông

ba vạn, 30000

▸ Từng từ: 三萬

三藏 tam tạng

三藏

tam tạng

Từ điển trích dẫn

1. Ba kinh sách đạo Phật, gồm: Kinh tạng 經藏, Luật tạng 律藏, Luận tạng 論藏.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba pho sách lớn của nhà Phật, gồm Kinh tạng, Luật tạng và Luận tạng.

▸ Từng từ: 三藏

三虞 tam ngu

三虞

tam ngu

Từ điển trích dẫn

1. Theo lễ tang của ta, ba tuần lể sau khi tống táng gọi là "tam ngu" 三虞.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lễ cúng tuần thứ ba sau khi chôn cất. Một trong tang lễ thời xưa.

▸ Từng từ: 三虞

三親 tam thân

三親

tam thân

Từ điển trích dẫn

1. Ba bậc thân thích: cha con, anh em và vợ chồng.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba hạng người gần với nhau nhất, gồm cha con, anh em và vợ chồng.

▸ Từng từ: 三親

三角 tam giác

三角

tam giác

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba góc. Hình có ba góc gọi là Tam giác hình ( Triangle ).

▸ Từng từ: 三角

三赦 tam xá

三赦

tam xá

Từ điển trích dẫn

1. Ba hạng, người đáng được tha tội, theo luật đời Chu, gồm người quá trẻ, người quá già và kẻ ngu si ("ấu nhược, lão mạo, xuẩn ngu" 幼弱, 老耄, 蠢愚).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba hạng, người dáng được tha tội, theo luật đời Chu, gồm người quá trẻ, người quá già và kẻ ngu si.

▸ Từng từ: 三赦

三身 tam thân

三身

tam thân

Từ điển trích dẫn

1. Ba thân gồm: 1. "Pháp thân" 法身: là thể tính thật sự của Phật, đồng nghĩa với Chân như, là thể của vũ trụ. Pháp thân là thể mà Phật và chúng sinh đều có chung. Pháp thân cũng chính là Pháp (dharma), là qui luật vận hành trong vũ trụ, là giáo pháp do đức Phật truyền dạy. 2. "Báo thân" 報身, cũng được dịch là "Thụ dụng thân" 受用身: chỉ thân Phật xuất hiện trong các Tịnh độ. 3. "Ứng thân" 應身, cũng được gọi là "Ứng hóa thân" 應化身 hoặc "Hóa thân" 化身: là thân Phật xuất hiện trên trái đất, với nhân trạng, với mục đích cứu độ con người.

▸ Từng từ: 三身

三軍 tam quân

三軍

tam quân

Từ điển trích dẫn

1. Trung quân, Tả quân và Hữu quân.
2. Toàn thể quân đội gọi là "tam quân" 三軍.

▸ Từng từ: 三軍

三農 tam nông

三農

tam nông

Từ điển trích dẫn

1. Ngày xưa gọi nông dân ở ba loại khu đất: đất bằng, vùng núi hoặc đầm trạch là: "tam nông" 三農. Sau phiếm chỉ nông dân.
2. Chỉ ba mùa trong việc nhà nông: "xuân canh" 春耕, "hạ vân" 夏耘, "thu thu" 秋收. ◇ Bắc sử 北史: "Cẩn mệnh lập tường tự, giáo dĩ thi thư, tam nông chi hạ, tất lệnh thụ nghiệp" 謹命立庠序, 教以詩書, 三農之暇, 悉令受業 (Tiết Biện truyện 薛辯傳).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba hạng thuế đánh vào hoa lợi ruộng đất, tùy theo mức canh tác nhiều hay ít gồm Thượng nông, Trung nông và Hạ nông.

▸ Từng từ: 三農

三途 tam đồ

三途

tam đồ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng nhà Phật, chỉ ba con đường mà kẻ gây nghiệp ác phải trải qua, gồm Địa ngục, Ngạ quỷ và Súc sinh.

▸ Từng từ: 三途

三遷 tam thiên

三遷

tam thiên

Từ điển trích dẫn

1. Ba lần dời chỗ ở. § Khi Mạnh Tử 孟子 còn nhỏ, mẹ ông đổi chỗ ở ba lần, trước ở bên bãi tha ma, sau ở bên chợ, cuối cùng đến ở cạnh trường học. Bà mẹ cho rằng, chỗ sau ấy có ảnh hưởng tốt cho con và ở luôn đấy.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba lần dời chỗ ở, chỉ sự giáo dục con cái cẩn thận, bằng cách lựa chọn hoàn cảnh bên ngoài. Do điền bà mẹ thầy Mạnh Tử dọn nhà ba lần, cho thầy Mạnh Tử có được hoàn cảnh xung quanh tốt đẹp mà học tập.

▸ Từng từ: 三遷

三采 tam thể

三采

tam thể

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba màu. Td: Mèo tam thể.

▸ Từng từ: 三采

三關 tam quan

三關

tam quan

Từ điển trích dẫn

1. Gọi chung ba cửa ải thời xưa. § Bao gồm tên ba cửa ải khác nhau, tùy theo địa phương hoặc triều đại.
2. Chỉ ba bộ phận quan trọng trên thân người. Có nhiều thuyết khác nhau: (1) Tai, mắt, miệng. (2) Miệng, chân, tay.
3. Riêng chỉ "hạ đan điền" 下丹田.
4. Danh từ đông y, còn gọi là "tam chỉ quan" 三指關, tức "phong quan" 風關, "khí quan" 氣關, "mệnh quan" 命關.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái cổng lớn, có ba lối ra vào, một lối lớn ở giữa, hai lối nhỏ ở hai bên. Cổng chùa thời xưa thường làm theo lối tam quan này.

▸ Từng từ: 三關

三魁 tam khôi

三魁

tam khôi

Từ điển trích dẫn

1. Ba người đậu đầu trong khoa thi đình thời xưa, gồm "Trạng nguyên" 狀元, "Bảng nhãn" 榜眼, "Thám hoa" 探花.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba người đậu đầu trong khoa thi Đình thời xưa, gồm Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa.

▸ Từng từ: 三魁

再三 tái tam

再三

tái tam

Từ điển trích dẫn

1. Hai ba lần, nhiều lần.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hai ba lần, nhiều lần.

▸ Từng từ: 再三

三一致 tam nhất trí

三一致

tam nhất trí

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Luật lệ soạn kịch cổ điển của Tây phương, gồm một nơi, một thời gian và một sự việc ( Règle des Trois Unités ).

▸ Từng từ: 三一致

三不朽 tam bất hủ

三不朽

tam bất hủ

Từ điển trích dẫn

1. Ba điều không bao giờ hư mất, gồm "lập đức" 立德, "lập công" 立功 và "lập ngôn" 立言 ((Tả truyện 左傳, Tương Công 襄公 nhị thập tứ niên).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba điều không bao giờ hư mất, gồm Lập đức, Lập ngôn và Lập công.

▸ Từng từ: 三不朽

三個月 tam cá nguyệt

三個月

tam cá nguyệt

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Thời hạn ba tháng. Cứ ba tháng một.

▸ Từng từ: 三個月

三合土 tam hợp thổ

三合土

tam hợp thổ

Từ điển trích dẫn

1. Ba vật liệu: "thạch hôi" 石灰, "tế sa" 細砂 và "thạch tử" 石子 trộn lại gọi là "tam hợp thổ" 三合土, dùng để xây cất thời xưa.

▸ Từng từ: 三合土

三字經 tam tự kinh

三字經

tam tự kinh

Từ điển trích dẫn

1. Cuốn sách chữ Hán dành cho trẻ con thời trước, do "Vương Ứng Lân" 王應麟 đời Tống làm ra, mỗi câu chỉ có ba chữ.
2. Có thuyết cho rằng sách này do "Khu Thích Tử" 區適子 đời Tống soạn.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cuốn sách chữ Hán dành cho trẻ con thời trước, do Vương Ứng Lân đời Tống làm ra, mỗi câu chỉ có ba chữ.

▸ Từng từ: 三字經

三寸舌 tam thốn thiệt

三寸舌

tam thốn thiệt

Từ điển trích dẫn

1. Ba tấc lưỡi. Nghĩa bóng: Tài ăn nói.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba tác lưỡi, chỉ tài ăn nói.

▸ Từng từ: 三寸舌

三歸依 tam quy y

三歸依

tam quy y

Từ điển trích dẫn

1. Là quy y "Tam bảo" 三寶, gồm quy y "Phật" 佛, quy y "Pháp" 法, quy y "Tăng" 僧. Hành giả niệm ba quy y, tự nhận Phật là đạo sư, Pháp là thuốc chữa bệnh và Tăng-già là bạn đồng học. § Cũng gọi là "tam quy" 三皈, "tam quy" 三歸.

▸ Từng từ: 三歸依

三段論 tam đoạn luận

三段論

tam đoạn luận

Từ điển trích dẫn

1. Phương pháp luận lí học, chia trình tự suy lí ra ba đoạn: "đại tiền đề" 大前提, "tiểu tiền đề" 小前提 và "kết luận" 結論.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lối suy luận triết học. Gồm ba mệnh đề ( tiền đề, trung đề và kết đề ).

▸ Từng từ: 三段論

三無私 tam vô tư

三無私

tam vô tư

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba điều không riêng cho ai, gồm Thiên vô tư phú ( trời không che riêng ai ), Địa vô tư tái ( đất không chở riêng ai ), và Nhật nguyệt vô tư chiếu ( mặt trời mặt trăng không rọi sáng cho riêng ai ).

▸ Từng từ: 三無私

三稜形 tam lăng hình

三稜形

tam lăng hình

Từ điển trích dẫn

1. Hình chóp ba mặt.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hình chóp ba mặt.

▸ Từng từ: 三稜形

三角形 tam giác hình

三角形

tam giác hình

Từ điển trích dẫn

1. Hình ba góc.

▸ Từng từ: 三角形

三達徳 tam đạt đức

三達徳

tam đạt đức

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba nết tốt lớn, gồm Nhân, Trí và Dũng.

▸ Từng từ: 三達徳

三達德 tam đạt đức

三達德

tam đạt đức

Từ điển trích dẫn

1. Ba đức, gồm "trí" 智, "nhân" 仁 và "dũng" 勇. ◇ Lễ Kí 禮記: "Trí, nhân, dũng tam giả, thiên hạ chi đạt đức dã" 知, 仁, 勇三者, 天下之達德也 (Trung Dung 中庸).

▸ Từng từ: 三達德

三頭制 tam đầu chế

三頭制

tam đầu chế

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chế độ chính trị, trong đó việc quốc gia được giao phó cho ba người đứng đầu.

▸ Từng từ: 三頭制

三令五申 tam lệnh ngũ thân

三令五申

tam lệnh ngũ thân

Từ điển trích dẫn

1. Răn bảo nhiều lần, bảo đi bảo lại. ◇ Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: "Thứ nhật, Lục Tốn thăng trướng hoán chư tướng viết: Ngô khâm thừa vương mệnh, tổng đốc chư quân, tạc dĩ tam lệnh ngũ thân, lệnh nhữ đẳng các xứ kiên thủ, câu bất tuân ngô lệnh, hà dã?" 次日, 陸遜升帳喚諸將曰: 吾欽承王命, 總督諸軍, 昨已三令五申, 令汝等各處堅守, 俱不遵吾令, 何也? (Đệ bát tam hồi) Hôm sau, Lục Tốn ra trướng gọi các tướng bảo rằng: Ta vâng mệnh chúa thượng, tổng đốc quân mã, hôm qua đã hạ lệnh năm lần bảy lượt, sai các ngươi phải giữ vững các nơi. Tại sao không tuân lệnh ta?

▸ Từng từ: 三令五申

三千世界 tam thiên thế giới

三千世界

tam thiên thế giới

Từ điển trích dẫn

1. Gọi tắt của "tam thiên đại thiên thế giới" 三千大千世界. § Vũ trụ quan Ấn Độ cổ, sau ảnh hưởng Phật giáo, trở thành vũ trụ quan của Phật giáo: Lấy núi Tu Di 須彌 làm trung tâm, vây khắp chung quanh, khoảng không có cùng một mặt trời mặt trăng chiếu sáng gọi là "tiểu thế giới" 小世界. Một ngàn "tiểu thế giới" gọi là "tiểu thiên thế giới" 小千世界; một ngàn "tiểu thiên thế giới" gọi là "trung thiên thế giới" 中千世界; một ngàn "trung thiên thế giới" gọi là "đại thiên thế giới" 大千世界; bởi vì một "đại thiên thế giới" do ba thứ "tiểu trung đại thiên thế giới" 小中大千世界 gồm thành, nên gọi là "tam thiên đại thiên thế giới" 三千大千世界. Gọi tắt là "đại thiên" 大千.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng nhà Phật, chỉ hàng hà sa số thế giới, gồm Tiểu thiên thế giới, Trung thiên thế giới và Đại thiên thế giới.

▸ Từng từ: 三千世界

三抄失本 tam sao thất bản

三抄失本

tam sao thất bản

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba lần chép lại thì đã làm mất hết cả gốc, ý nói mỗi lần chép lại là mỗi lần sai đi — Có người lại cho rằng Tam sao thất bản 三抄七本, nghĩa là có ba bản sao thì có tới bảy bản chính, chẳng biết tin vào bản nào.

▸ Từng từ: 三抄失本

三木成森 tam mộc thành sâm

三木成森

tam mộc thành sâm

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cây làm nên rừng, chỉ sức mạnh của sự đoàn kết. Ca dao ta cũng có câu: » Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao «.

▸ Từng từ: 三木成森

三槐九棘 tam hoè cửu cức

三槐九棘

tam hoè cửu cức

Từ điển trích dẫn

1. Thời nhà Chu, ở ngoài cung đình cho trồng hòe và cức. Khi hội kiến với thiên tử, các quan Tam Công đứng đối diện với ba cây hòe, quần thần đứng bên phải bên trái dưới chín cây cức. Cho nên gọi "tam công cửu khanh" 三公九卿 (ba quan công chín quan khanh) là "tam hòe cửu cức" 三槐九棘. Đời sau gọi các quan to là "cức". ◎ Như: "cức khanh" 棘卿, "cức thự" 棘署 dinh quan khanh.

▸ Từng từ: 三槐九棘

三權分立 tam quyền phân lập

三權分立

tam quyền phân lập

Từ điển trích dẫn

1. Chủ trương việc chính trị trong một quốc gia chia làm ba quyền: lập pháp, tư pháp và hành chánh, mỗi quyền đều độc lập và khống chế lẫn nhau (học thuyết của Montesquieu).

▸ Từng từ: 三權分立

三頭六臂 tam đầu lục tí

三頭六臂

tam đầu lục tí

Từ điển trích dẫn

1. Ba đầu sáu tay. Nguyên là một tướng trời. Sau chỉ người có tài lớn sức mạnh, đáng nể sợ. ◇ Thủy hử truyện 水滸傳: "Tha chỉ thị nhất cá nhân, tu bất tam đầu lục tí" 他只是一個人, 須不三頭六臂 (Đệ nhị hồi) Nó chỉ là một người, có phải ba đầu sáu tay đâu (mà sợ).

▸ Từng từ: 三頭六臂

六韜三略 lục thao tam lược

六韜三略

lục thao tam lược

Từ điển trích dẫn

1. Binh thư do "Khương Tử Nha" 姜子牙 và "Hoàng Thạch Công" 黃石公 soạn ra.

▸ Từng từ: 六韜三略

嘉定三家 gia định tam gia

嘉定三家

gia định tam gia

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba nhà danh sĩ đất Gia Định thời Nguyễn sơ, cũng là ba người công thần của vua Gia Long, gồm Lê Quang Định, Trịnh Hoài Đức và Ngô Nhân Tính. Tác phẩm chung của họ là tập Gia Định tam gia thi.

▸ Từng từ: 嘉定三家

羣三聚五 quần tam tụ ngũ

羣三聚五

quần tam tụ ngũ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Túm năm tụm ba.

▸ Từng từ: 羣三聚五

舉一反三 cử nhất phản tam

舉一反三

cử nhất phản tam

Từ điển trích dẫn

1. Nhấc một góc lên mà cả ba góc kia cùng được nhấc lên. Ý nói từ một điều mà suy rộng ra. ◇ Luận Ngữ 論語: "Bất phẫn bất khải, bất phỉ bất phát, cử nhất ngung tắc dĩ tam ngung phản, tắc bất phục dã" 不憤不啟, 不悱不發, 舉一隅不以三隅反, 則不復也 (Thuật nhi 述而) Kẻ nào không phát phẫn (để tìm hiểu), thì ta không mở (giảng cho). Ta vén cho một góc rồi mà không tự suy nghĩ tìm ra ba góc kia, thì ta không dạy cho nữa.
2. ☆ Tương tự: "xúc loại bàng thông" 觸類旁通, "văn nhất tri thập" 聞一知十, "vấn ngưu tri mã" 問牛知馬.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nhấc một góc lên mà cả ba góc kia cùng được nhấc lên. Ý nói từ một mà suy ra ba.

▸ Từng từ: 舉一反三

三千大千世界 tam thiên đại thiên thế giới

三千大千世界

tam thiên đại thiên thế giới

Từ điển trích dẫn

1. Hàng tỉ thế giới, tạo thành một cõi Phật. Là thế giới bao gồm tục giới và tầng thứ nhất của cung trời thuộc Sắc giới. Một ngàn nhân một ngàn nhân một ngàn là một tỉ thế giới, thường được viết tắt là "tam thiên thế giới" 三千世界. Đây là một cách mô tả tính chất rộng mở mênh mông, xuyên suốt của toàn thể vũ trụ theo vũ trụ quan của người Ấn thời xưa. § Xem "tam thiên thế giới" 三千世界.

▸ Từng từ: 三千大千世界