Từ điển Hán Nôm Việt - Tự học tiếng Trung

ⓘ Xem hướng dẫn sử dụng.

元 - nguyên

三元 tam nguyên

Từ điển trích dẫn

1. Ba vị Thiên, Địa, Nhân. § Cũng gọi là "tam tài" 三才, "tam cực" 三極.
2. Ba ngày rằm của các tháng giêng, tháng bảy và tháng mười âm lịch.
3. Đỗ đầu khoa thi hương gọi là "Giải nguyên" 解元, đỗ đầu khoa thi Hội gọi là "Hội nguyên" 會元, đỗ đầu khoa thi Đình gọi là "Trạng nguyên" 狀元. Gọi chung là "tam nguyên" 三元.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ba lần đậu đầu trong các khoa thi Hương, thi Hội và thi Đình, tức Giải nguyên, Hội nguyên và Đình nguyên. Thơ Nguyễn Khuyến có câu: » Cậy cái bảng vàng treo nhị giáp, nẹt thằng mặt trắng lấy Tam nguyên « — Ba hạng đứng đầu vũ trụ, gồm Thiên, Địa, Nhân. Cũng gọi là Tam tài, Tam cực – Ba ngày rằm của các tháng giêng, bảy và mười âm lịch, cũng gọi là Tam nguyên.

▸ Từng từ: 三元

上元 thượng nguyên

上元

thượng nguyên

Từ điển trích dẫn

1. "Nguyên tiêu tiết" 元宵節 rằm tháng giêng âm lịch, còn gọi là "thượng nguyên" 上元.
2. Thuật số dụng ngữ: Thuật số gia lấy sáu mươi Giáp Tí phối hợp với Cửu cung, gồm một trăm tám mươi năm. Giáp Tí thứ nhất gọi là "thượng nguyên" 上元, Giáp Tí thứ hai gọi là "trung nguyên" 中元, Giáp Tí thứ ba gọi là "hạ nguyên" 下元.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiếng chỉ ngày rằm tháng giêng âm lịch.

▸ Từng từ: 上元

下元 hạ nguyên

下元

hạ nguyên

Từ điển trích dẫn

1. "Hạ nguyên tiết" 下元節 ngày rằm tháng mười âm lịch, gọi tắt là "hạ nguyên" 下元.
2. Thuật số dụng ngữ: Thuật số gia lấy sáu mươi Giáp Tí phối hợp với Cửu cung, gồm một trăm tám mươi năm. Giáp Tí thứ ba gọi là "hạ nguyên" 下元.
3. Đạo giáo gọi trong nước là "hạ nguyên" 下元. Cũng chỉ "thủy phủ" 水府.
4. Y học cổ gọi thận là "hạ nguyên" 下元.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Một tên chỉ ngày rằm tháng mười âm lịch.

▸ Từng từ: 下元

中元 trung nguyên

中元

trung nguyên

Từ điển trích dẫn

1. Rằm tháng bảy âm lịch, có tập tục cúng vong hồn tổ tiên. § Cũng gọi là "quỷ tiết" 鬼節, "trung nguyên tiết" 中元節.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tiết rằm tháng bảy âm lịch.

▸ Từng từ: 中元

乾元 càn nguyên

乾元

càn nguyên

phồn & giản thể

Từ điển trích dẫn

1. Quẻ Kiền, tượng trưng cho Trời, nguồn gốc muôn vật. ◇ Dịch Kinh 易經: "Đại tai kiền nguyên, vạn vật tư thủy, nãi thống thiên vân hành vũ thi, phẩm vật lưu hình" 大哉乾元, 萬物資始, 乃統天雲行雨施, 品物流形 (Kiền quái 乾卦, Thoán từ 彖辭) Lớn thay kiền nguyên, muôn vật bắt đầu sinh ra, bao trùm thống lĩnh thiên nhiên, mây bay mưa rơi, mọi vật lưu chuyển thành hình.
2. Niên hiệu của "Đường Túc Tông" 唐肅宗 (758-759).

乾元

kiền nguyên

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỉ trời.

▸ Từng từ: 乾元

亞元 á nguyên

亞元

á nguyên

Từ điển trích dẫn

1. Dưới thời khoa cử, chỉ người thi đậu bực thứ hai trong kì "hương thí" 鄉試 thi hương. ☆ Tương tự: "á khôi" 亞魁.
2. Hạng nhì. ◇ Dương Vạn Lí 楊萬里: "Trừ khước mẫu đan liễu, Hải đường đương á nguyên" 除卻牡丹了, 海棠當亞元 (Nhị thập tứ nhật hiểu khởi khán hải đường 二十四日曉起看海棠) Ngoại trừ hoa mẫu đơn ra, Hoa hải đường xứng hạng nhì.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ở dưới người đứng đầu, chỉ ngươi đậu thứ nhì trong kì thi Hương thời xưa. Cao Bá Quát đậu Á nguyên đời Tự Đức, sau bị đánh rớt giá xuống hạng chót.

▸ Từng từ: 亞元

元件 nguyên kiện

元件

nguyên kiện

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

yếu tố, cấu thành

▸ Từng từ: 元件

元元 nguyên nguyên

元元

nguyên nguyên

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

trăm họ

▸ Từng từ: 元元

元勛 nguyên huân

元勛

nguyên huân

Từ điển trích dẫn

1. Công tích lớn.
2. Người có công trạng lớn. § Cũng gọi là "công thần" 功臣. ◇ Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: "Nhược quả thiên mệnh quy ngã, ti đồ đương vi nguyên huân" 若果天命歸我, 司徒當為元勛 (Đệ bát hồi).

▸ Từng từ: 元勛

元勲 nguyên huân

元勲

nguyên huân

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Công lao hàng đầu. Công lớn.

▸ Từng từ: 元勲

元夜 nguyên dạ

元夜

nguyên dạ

Từ điển trích dẫn

1. Đêm rằm tháng giêng âm lịch. § Còn gọi là "nguyên tiêu" 元宵. ◇ Âu Dương Tu 歐陽修: "Kim niên nguyên dạ thì, nguyệt dữ đăng y cựu" 今年元夜時, 月與燈依舊 (Sanh tra tử 生查子, Khứ niên nguyên dạ thì từ 去年元夜時詞).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm trăng sáng đầu tiên của năm, tức đêm rằm tháng giêng âm lịch. Còn gọi là Nguyên tiêu.

▸ Từng từ: 元夜

元子 nguyên tử

元子

nguyên tử

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Phần nhỏ nhất của vật chất, không thể phân tích ra được nữa.

▸ Từng từ: 元子

元宵 nguyên tiêu

元宵

nguyên tiêu

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

tết nguyên tiêu

Từ điển trích dẫn

1. Gọi tắt của "nguyên tiêu tiết" 元宵節 đêm rằm tháng giêng, dân gian Trung Quốc rước đèn, ăn bánh, múa sư tử, chơi trò câu đối. § Cũng gọi là "đăng tiết" 燈節, "thượng nguyên tiết" 上元節.
2. Chỉ bánh tròn làm bằng bột nếp dành cho "nguyên tiêu tiết" 元宵節.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đêm rằm tháng giêng, là tết lớn của Trung Hoa, người ta rước đèn, ăn uống và đi chơi. Đoạn trường tân thanh có câu: » Cửa hàng buôn bán cho may, đêm đêm hàn thực ngày ngày nguyên tiêu «.

▸ Từng từ: 元宵

元帅 nguyên soái

元帅

nguyên soái

giản thể

Từ điển phổ thông

nguyên soái, tướng cầm đầu

元帅

nguyên súy

giản thể

Từ điển phổ thông

nguyên soái, tướng cầm đầu

▸ Từng từ: 元帅

元帥 nguyên soái

元帥

nguyên soái

phồn thể

Từ điển phổ thông

nguyên soái, tướng cầm đầu

元帥

nguyên súy

phồn thể

Từ điển phổ thông

nguyên soái, tướng cầm đầu

Từ điển trích dẫn

1. Tướng cầm đầu toàn thể quân đội. § Cũng gọi là "nguyên nhung" 元戎.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ông tướng đứng đầu quân đội, chỉ huy toàn thể tướng sĩ.

▸ Từng từ: 元帥

元旦 nguyên đán

元旦

nguyên đán

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

tết nguyên đán

Từ điển trích dẫn

1. Ngày đầu năm, tức mồng một tháng giêng âm lịch. § Còn gọi là: "nguyên chánh" 元正, "nguyên sóc" 元朔, "nguyên nhật" 元日.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Ngày đầu năm, tức mồng một tết âm lịch.

▸ Từng từ: 元旦

元狀 nguyên trạng

元狀

nguyên trạng

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Dáng dấp tình trạng, lúc đầu.

▸ Từng từ: 元狀

元籍 nguyên tịch

元籍

nguyên tịch

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Quê quán gốc gác của mình.

▸ Từng từ: 元籍

元素 nguyên tố

元素

nguyên tố

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

nguyên tố hóa học

Từ điển trích dẫn

1. Nguyên liệu cơ bản cấu thành vật chất, không thể dùng phương pháp hóa học chia ra được nữa. Hiện nay, có 105 "nguyên tố" 元素, thuộc về hai loại "kim" 金 và "phi kim" 非金.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chất không thể phân tích ra được nữa.

▸ Từng từ: 元素

元老 nguyên lão

元老

nguyên lão

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

1. vị trọng thần
2. người già cả

Từ điển trích dẫn

1. Bề tôi già của vua. Sau chỉ bậc đại thần lớn tuổi có phẩm đức trọng vọng. ◇ Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: "Triều đình đại sự, nhậm đại thần nguyên lão tự hành thương nghị, thử quốc gia chi hạnh dã" 朝廷大事, 任大臣元老自行商議, 此國家之幸也 (Đệ nhị hồi) Việc triều chính đã có các nguyên lão đại thần bàn tính với nhau, đó là sự may mắn cho quốc gia.
2. Tục gọi người làm việc lớn tuổi nhất trong một cơ quan.
3. Đời Đường gọi tể tướng là "nguyên lão" 元老.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Người già cả hàng đầu trong nước.

▸ Từng từ: 元老

元舘 nguyên quán

元舘

nguyên quán

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Quê hương gốc gác của mình.

▸ Từng từ: 元舘

元音 nguyên âm

元音

nguyên âm

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

nguyên âm (ngôn ngữ)

▸ Từng từ: 元音

元首 nguyên thủ

元首

nguyên thủ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

người đứng đầu một nước

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Người đứng đầu một nước.

▸ Từng từ: 元首

公元 công nguyên

公元

công nguyên

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

công nguyên, công lịch

Từ điển trích dẫn

1. Tây lịch, khởi đầu từ ngày chúa Giê-Su giáng sinh. § Cũng gọi là "tây nguyên" 西元.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lúc khởi đầu chung, tức năm đức Giê-su giáng thế, được nhìn nhận là năm mở đầu Tây lịch.

▸ Từng từ: 公元

复元 phục nguyên

复元

phục nguyên

giản thể

Từ điển phổ thông

tìm lại được, lấy lại được, phục hồi lại, khôi phục lại

▸ Từng từ: 复元

多元 đa nguyên

多元

đa nguyên

Từ điển trích dẫn

1. Đa chủng, đa dạng. ◎ Như: "hiện đại xã hội trung, gia đình hình thái dĩ phi thường đa nguyên" 現代社會中, 家庭形態已非常多元.

▸ Từng từ: 多元

復元 phục nguyên

復元

phục nguyên

phồn thể

Từ điển phổ thông

tìm lại được, lấy lại được, phục hồi lại, khôi phục lại

▸ Từng từ: 復元

改元 cải nguyên

改元

cải nguyên

Từ điển trích dẫn

1. Đổi niên hiệu. ◇ Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: "Văn vũ các quan, giai hô vạn tuế. Bái vũ lễ tất, cải nguyên Chương Vũ nguyên niên" 文武各官, 皆呼萬歲. 拜舞禮畢, 改元章武元年 (Đệ bát thập hồi) Các quan văn võ cùng tung hô vạn tuế. Làm lễ lạy mừng xong, đổi niên hiệu là Chương Vũ thứ nhất.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đổi niên hiệu — Đổi chính sách.

▸ Từng từ: 改元

會元 hội nguyên

會元

hội nguyên

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Người đỗ đầu khoa thi Hội ở kinh đô. Ông Tiến sĩ số một.

▸ Từng từ: 會元

状元 trạng nguyên

状元

trạng nguyên

giản thể

Từ điển phổ thông

trạng nguyên (đỗ đầu kỳ thi)

▸ Từng từ: 状元

狀元 trạng nguyên

狀元

trạng nguyên

phồn thể

Từ điển phổ thông

trạng nguyên (đỗ đầu kỳ thi)

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Trùm đầu. Danh vị chỉ người đậu đầu kì thi Đình. Ca dao: » Man di cũng có sinh đồ Trạng nguyên «.

▸ Từng từ: 狀元

紀元 kỉ nguyên

紀元

kỉ nguyên

phồn thể

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỗ bắt đầu để ghi chép năm tháng. Việt Nam và Trung Hoa thời xưa lấy năm lên ngôi của một vị vua làm kỉ nguyên để tính năm theo niên hiệu của vị vua đó. Tây phương lấy năm đức Chúa Trời ngôi hai giáng sinh làm kỉ nguyên. Ngày nay ta hiểu theo nghĩa sau. » Nhân Tông niên hiệu mở đầu kỉ nguyên « ( Thơ cổ ).

紀元

kỷ nguyên

phồn thể

Từ điển phổ thông

kỷ nguyên, công nguyên, năm sinh của Chúa Jesus

▸ Từng từ: 紀元

纪元 kỷ nguyên

纪元

kỷ nguyên

giản thể

Từ điển phổ thông

kỷ nguyên, công nguyên, năm sinh của Chúa Jesus