Từ điển Hán Nôm Việt - Tự học tiếng Trung

1. Về trước, trước. § Chỉ thời kì sớm hơn hiện tại hoặc một thời điểm nào đó. ◎ Như: "nhĩ lai dĩ tiền, tha tựu tẩu liễu" 你來以前，他就走了 trước khi anh đến, ông ta đã đi rồi.
2. Khi trước, dĩ vãng. ◇ Tô Mạn Thù 蘇曼殊: "Giá Thái Ni thành, nhân vi dĩ tiền kinh quá binh loạn. Sở dĩ đáo liễu hiện tại, hoàn thành tứ diện, hoàn hữu vi tường" 這太尼城, 因為以前經過兵亂. 所以到了現在, 環城四面, 還有圍墻 (Thảm thế giới 慘世界, Đệ tam hồi) Thành Thái Ni này, vì ngày xưa trải qua chiến tranh, cho nên tới bây giờ, bốn mặt chung quanh thành, đều có tường vây quanh.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Trở về trước.

▸ Từng từ: 以前

以及 dĩ cập

以及

dĩ cập

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

cũng, và

▸ Từng từ: 以及

以后 dĩ hậu

以后

dĩ hậu

giản thể

Từ điển phổ thông

về sau

▸ Từng từ: 以后

以外 dĩ ngoại

以外

dĩ ngoại

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

ngoài ra

▸ Từng từ: 以外

以往 dĩ vãng

以往

dĩ vãng

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

dĩ vãng, quá khứ, ngày trước

▸ Từng từ: 以往

以後 dĩ hậu

以後

dĩ hậu

phồn thể

Từ điển phổ thông

về sau

Từ điển trích dẫn

1. Trở về sau. ◎ Như: "tự thử dĩ hậu" 自此以後 từ nay về sau.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Về sau. Chẳng hạn Tự thử dĩ hậu ( Từ nay về sau ).

▸ Từng từ: 以後

以故 dĩ cố

以故

dĩ cố

Từ điển trích dẫn

1. Cho nên, sở dĩ. ◇ Sử Kí 史記: "Chư công dĩ cố nghiêm trọng chi, tranh vi dụng" 諸公以故嚴重之, 爭為用 (Du hiệp liệt truyện 游俠列傳) Mọi người vì thế đều kính trọng (Quách Giải), tranh nhau làm việc cho ông.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cho nên. Vì vậy cho nên.

▸ Từng từ: 以故

以来 dĩ lai

以来

dĩ lai

giản thể

Từ điển phổ thông

từ khi

▸ Từng từ: 以来

以為 dĩ vi

以為

dĩ vi

phồn thể

Từ điển phổ thông

cho rằng, tin rằng, thấy rằng

▸ Từng từ: 以為

以至 dĩ chí

以至

dĩ chí

Từ điển trích dẫn

1. Cho đến. ◇ Lí Lăng 李陵: "Tự tòng sơ hàng, dĩ chí kim nhật" 自從初降, 以至今日 (Đáp Tô Vũ thư 答蘇武書).
2. Đến nỗi. ◇ Văn tuyển 文選: "Trầm mê xương quyết dĩ chí ư thử" 沉迷猖獗, 以至於此 (Khâu Trì 丘遲, Dữ Trần Bá chi thư 與陳伯之書).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cho đến. Đến nỗi.

▸ Từng từ: 以至

以行 dĩ hành

以行

dĩ hành

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tên tự của Trương Quốc Dụng, danh sĩ triều Minh Mệnh. Xem Dụng.

▸ Từng từ: 以行

何以 hà dĩ

何以

hà dĩ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

do đâu, vì sao

▸ Từng từ: 何以

加以 gia dĩ

加以

gia dĩ

Từ điển trích dẫn

1. Hơn nữa, lại thêm. ◎ Như: "tha bổn lai tựu thông minh, gia dĩ đặc biệt dụng công, sở dĩ tiến bộ ngận khoái" 他本來就聰明, 加以特別用功, 所以進步很快 anh ấy vốn thông minh, hơn nữa lại rất chăm chỉ, nên tiến bộ rất nhanh.
2. Cho được, để được. ◎ Như: "giá kiện sự phi thường trọng yếu, tất tu ưu tiên gia dĩ xử lí" 這件事非常重要, 必須優先加以處理 việc này vô cùng quan trọng, tất cần phải được giải quyết ưu tiên.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hơn nữa. Vả lại.

▸ Từng từ: 加以

可以 khả dĩ

可以

khả dĩ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

khả dĩ, có thể

Từ điển trích dẫn

1. Có thể, đủ để, năng cú. ◇ Thi Kinh 詩經: "Hoành môn chi hạ, Khả dĩ tê trì" 衡門之下, 可以棲遲 (Trần phong 陳風, Hoành môn 衡門) Dưới cửa gỗ bắc ngang (thô sơ bỉ lậu), Có thể an nhàn nghỉ ngơi. § Ý nói bè bạn hay khuyên ngăn cứu chính lại lỗi lầm cho mình.
2. Có thể dùng làm. ◇ Thi Kinh 詩經: "Tha sơn chi thạch, Khả dĩ vi thác" (Tiểu nhã 小雅, Hạc minh 鶴鳴) 他山之石可以爲錯 Đá ở núi kia, Có thể lấy làm đá mài.
3. Chấp nhận, cho phép, cho là được. ◎ Như: "khả dĩ hấp yên mạ?" 可以吸烟嗎 có được phép hút thuốc lá không?
4. Thật là, hết sức. ◎ Như: "nhĩ dã thô tâm đắc khả dĩ liễu, liên nhãn kính đô hội điệu" 你也粗心得可以了, 連眼鏡都會掉 ông thật là vô ý vô tứ, ngay cả kính đeo mắt cũng để lạc mất.
5. Rất tốt, hoàn hảo.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Có thể mà.

▸ Từng từ: 可以

所以 sở dĩ

所以

sở dĩ

phồn & giản thể

Từ điển phổ thông

bởi vậy, cho nên, vì thế nên

Từ điển trích dẫn

1. Nguyên nhân, lí do. ◇ Sử Kí 史記: "Xuân Thu chi trung, thí quân tam thập lục, vong quốc ngũ thập nhị, chư hầu bôn tẩu bất đắc bảo kì xã tắc giả bất khả thắng sổ. Sát kì sở dĩ, giai thất kì bổn dĩ" 春秋之中, 弒君三十六, 亡國五十二, 諸侯奔走不得保其社稷者不可勝數. 察其所以, 皆失其本已 (Thái sử công tự tự 太史公自序) Trong đời Xuân Thu, có 36 vua bị giết, 52 nước bị diệt, các vua chư hầu phải bôn tẩu không bảo tồn được xã tắc, nhiều không kể xiết. Xét nguyên do của những sự việc đó, đều chỉ tại bỏ mất đạo gốc mà thôi.
2. (Liên từ) Biểu thị quan hệ nhân quả: cho nên, vì thế. ◇ Lão tàn du kí 老殘遊記: "Nhân vi nhân thái đa, sở dĩ thuyết đích thậm ma thoại đô thính bất thanh sở" 因為人太多, 所以說的甚麼話都聽不清楚 (Đệ nhị hồi) Bởi vì người quá đông, cho nên nói cái gì cũng đều nghe không rõ.
3. Cái mình làm, sở tác. ◇ Luận Ngữ 論語: "Thị kì sở dĩ, quan kì sở do, sát kì sở an. Nhân yên sưu tai? Nhân yên sưu tai?" 視其所以, 觀其所由, 察其所安. 人焉廋哉? 人焉廋哉? (Vi chánh 為政) Xem việc làm của một người, tìm hiểu vì lẽ gì họ làm việc ấy, xét xem họ làm (việc đó) có an tâm (vui vẻ) hay không. Như vậy thì người ta còn giấu mình sao được.
4. Có thể, khả dĩ. ◇ Dịch Kinh 易經: "Trung tín, sở　 dĩ tiến đức dã" 忠信, 所以進德也 (Càn quái 乾卦) Trung (với người) tín (với vật), thì đạo đức có thể tiến bộ.
5. Dùng để, dùng làm. ◇ Trang Tử 莊子: "Thị tam giả, phi sở dĩ dưỡng đức dã" 是三者, 非所以養德也 (Thiên địa 天地) Ba cái đó (giàu có, sống lâu, nhiều con trai), không dùng để nuôi được Đức.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cái lẽ khiến cho — Trong Bạch thoại có nghĩa là cho nên.

▸ Từng từ: 所以

不得以 bất đắc dĩ

不得以

bất đắc dĩ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chẳng đặng đừng. Cực chẳng đã.

▸ Từng từ: 不得以

不知所以 bất tri sở dĩ

不知所以

bất tri sở dĩ

Từ điển trích dẫn

1. Không biết nguyên do tại sao. ◇ Trang Tử 莊子: "Mạnh Tôn thị bất tri sở dĩ sanh, bất tri sở dĩ tử" 孟孫氏不知所以生, 不知所以死 (Đại tông sư 大宗師) Ông Mạnh Tôn không biết sao lại sống, không biết sao lại chết.
2. Không hiểu làm thế nào cho phải. ◇ Lưu Nghĩa Khánh 劉義慶: "Nữ hoàng cụ, bất tri sở dĩ, nhân độn khứ, minh hoàn phấn điếm" 女惶懼, 不知所以, 因遁去, 明還粉店 (U minh lục 幽明錄, Mại hồ phấn nữ tử 賣胡粉女子).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Không biết tại sao như vậy.

▸ Từng từ: 不知所以

以一當十 dĩ nhất đương thập

以一當十

dĩ nhất đương thập

Từ điển trích dẫn

1. Lấy một chống mười, lấy ít chống nhiều. ◇ Tam quốc diễn nghĩa 三國演義: "Kim Ngụy binh lai truy, tất nhiên tử chiến, nhữ đẳng tu dĩ nhất đương thập, ngô dĩ phục binh tiệt kì hậu" 今魏兵來追, 必然死戰, 汝等須以一當十, 吾以伏兵截其後 (Đệ cửu thập cửu hồi) Nay quân Ngụy đuổi theo, tất nhiên liều chết mà đánh, các ngươi phải lấy một chống mười mới được, ta dùng quân phục chặn đường sau.

▸ Từng từ: 以一當十

以卵投石 dĩ noãn đầu thạch

以卵投石

dĩ noãn đầu thạch

Từ điển trích dẫn

1. Lấy trứng ném đá. Ý nói không tự liệu sức hoặc lấy yếu chống mạnh, kết quả tất nhiên thất bại.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lấy trứng ném đá, ý nói lấy yếu mà chống mạnh, chắc chắn thất bại.

▸ Từng từ: 以卵投石

以毒治毒 dĩ độc trị độc

以毒治毒

dĩ độc trị độc

Từ điển trích dẫn

1. Lấy cái độc mà chữa cái độc.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lấy cái độc mà chữa cái độc.

▸ Từng từ: 以毒治毒

自以為是 tự dĩ vi thị

自以為是

tự dĩ vi thị

Từ điển trích dẫn

1. Tự nhận quan điểm và cách làm của mình là đúng, không chịu tiếp thụ ý kiến của người khác. ◇ Mạnh Tử 孟子: "Tự dĩ vi thị, nhi bất khả dữ nhập Nghiêu Thuấn chi đạo, cố viết đức chi tặc dã" 自以為是, 而不可與入堯舜之道, 故曰德之賊也 (Tận tâm hạ 盡心下) Họ tự nhận là đúng (ở đây có nghĩa là: tự cho là trung, tín, liêm khiết), nhưng mà không thể cùng với mình vào Đạo của vua Nghiêu vua Thuấn. Bởi thế, (đức Khổng Tử) nói rằng họ làm bại hoại đạo đức vậy.

▸ Từng từ: 自以為是

萬不得以 vạn bất đắc dĩ

萬不得以

vạn bất đắc dĩ

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cực chẳng đã lắm, không thể làm khác được.

▸ Từng từ: 萬不得以