Từ điển Hán Nôm Việt - Tự học tiếng Trung

1. Mở đầu và chấm dứt, khai thủy và kết cục. ◇ Trang Tử 莊子: "Thủy chung tương phản hồ vô đoan, nhi mạc tri hồ kì sở cùng" 始終相反乎無端, 而莫知乎其所窮 (Điền Tử Phương 田子方) Bắt đầu và kết cuộc tương phản nhau không manh mối, mà không ai biết đâu là cùng.
2. Từ đầu tới cuối. ◇ Sử Kí 史記: "Cố tiên vương kiến thủy chung chi biến, tri tồn vong chi cơ" 故先王見始終之變, 知存亡之機 (Tần Thủy Hoàng bổn kỉ 秦始皇本紀) Cho nên các vua trước xem xét những biến đổi từ đầu tới cuối mà biết được lẽ còn hay mất.
3. Nguyên ủy của sự tình. ◇ Vương Ngao: "Cái tri vật chi bổn mạt thủy chung, ..., thị cách vật chi nghĩa dã" 蓋知物之本末始終, ..., 是格物之義也 (Chấn trạch trường ngữ 震澤長語) Biết hết gốc ngọn nguyên ủy của sự vật, ..., tức là tìm hiểu suy xét tới cùng ý nghĩa của sự vật.
4. Rốt cuộc, sau cùng. ◇ Vô danh thị 無名氏: "Duy hữu lão tăng giai hạ tuyết, Thủy chung bất kiến thảo hài ngân" 惟有老僧階下雪, 始終不見草鞋痕 (Niên tiết 年節) Chỉ có tuyết rơi xuống bậc thềm của lão tăng, Rốt cuộc chẳng thấy dấu vết dép cỏ nào đâu.
5. Chỉ sinh ra và chết đi, sống và chết. ◇ Lục Cơ 陸機: "Phù thủy chung giả, vạn vật chi đại quy" 夫始終者, 萬物之大歸 (Điếu Ngụy Vũ đế văn 吊魏武帝文) Sống và chết, đó là sự Trở Về lớn của muôn vật.
6. Một đời, cả đời, bình sinh. ◇ Nguyên Chẩn 元稹: "Tắc thần thủy chung chi nguyện tất hĩ" 則臣始終之願畢矣 (Đối tài thức kiêm mậu minh ư thể dụng sách 對才識兼茂明於體用策) Chính là chí nguyện một đời của thần vậy.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Lúc bắt đầu và lúc cuối cùng, ý nói trước sao sau vậy, lòmg dạ không thay đổi. Đoạn trường tân thanh : » Một lời vâng tạc đá vàng thủy chung «.

▸ Từng từ: 始終

年終 niên chung

年終

niên chung

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Cuối năm. Bài Hàn nho phong vị phú của Nguyễn Công Trứ có câu: » Đến lúc niên chung nguyệt quỹ, lấy chi tiêu đồng nợ đồng công «.

▸ Từng từ: 年終

惡終 ác chung

惡終

ác chung

Từ điển trích dẫn

1. Chết vì tai họa bất kì. § Trái với "thiện chung" 善終 là cái chết bình thường.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chết vì tai họa, không phải cái chết bình thường vì tuổi già.

▸ Từng từ: 惡終

最終 tối chung

最終

tối chung

phồn thể

Từ điển phổ thông

cuối cùng, sau cùng

▸ Từng từ: 最終

終世 chung thế

終世

chung thế

Từ điển trích dẫn

1. Suốt đời, một đời. ◇ Tả truyện 左傳: "Vi ki chung thế, khả vị vô dân" 為羇終世, 可謂無民 (Chiêu Công thập tam niên 昭公十三年) Làm lữ khách suốt đời, có thể gọi là không có dân.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Như Chung thân 終身.

▸ Từng từ: 終世

終刧 chung kiếp

終刧

chung kiếp

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Trọn đời.

▸ Từng từ: 終刧

終制 chung chế

終制

chung chế

Từ điển trích dẫn

1. Lễ để tang ba năm sau khi cha mẹ qua đời.
2. Người khi còn sống dặn dò lại về thể thức tang lễ của mình mong muốn sau này lúc chết đi. ◇ Tấn Thư 晉書: "Dự tác chung chế, ư Thú Sương san vi thổ táng, bất phần bất thụ" 預作終制, 於首陽山為土藏, 不墳不樹 (Tuyên đế kỉ 宣帝紀) Dự định tang chế, làm thổ táng ở núi Thú Sương, không dựng mộ không trồng cây.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hết thời kì để tang. Mãn tang.

▸ Từng từ: 終制

終古 chung cổ

終古

chung cổ

Từ điển trích dẫn

1. Lâu dài, trường cửu.
2. Mãi mãi, vĩnh hằng. ◇ Khuất Nguyên 屈原: "Xuân lan hề thu cúc, Trường vô tuyệt hề chung cổ" 春蘭兮秋鞠, 長無絕兮終古 (Cửu ca 九歌, Lễ hồn 禮魂) Xuân lan hề thu cúc, Còn dài không hết hề mãi mãi.
3. Thời xưa, từ xưa tới nay. ◇ Văn tâm điêu long 文心雕龍: "Chung cổ tuy viễn, khoáng yên như diện" 終古雖遠, 曠焉如面 (Thì tự 時序).
4. Họ kép.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Thường thường — Suốt từ xưa đến nay.

▸ Từng từ: 終古

終夜 chung dạ

終夜

chung dạ

Từ điển trích dẫn

1. Suốt đêm. ◇ Luận Ngữ 論語: "Ngô thường chung nhật bất thực, chung dạ bất tẩm, dĩ tư, vô ích, bất như học dã" 吾嘗終日不食, 終夜不寢, 以思, 無益, 不如學也 (Vệ Linh Công 衛靈公) Ta có lần suốt ngày không ăn, trọn đêm không ngủ, để suy nghĩ, nhưng vô ích, chẳng bằng học.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Suốt đêm.

▸ Từng từ: 終夜

終始 chung thủy

終始

chung thủy

Từ điển trích dẫn

1. Kết cục và mở đầu. § Cũng nói "thủy chung" 始終. ◇ Lễ Kí 禮記: "Vật hữu bổn mạt, sự hữu chung thủy" 物有本末, 事有終始 (Đại Học 大學).
2. Không đổi, trước sau như nhất.
3. Đi đủ vòng rồi trở về chỗ bắt đầu.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỗ cuối cùng và chỗ bắt đầu — Chỉ lòng dạ không đổi, trước sau như nhất.

▸ Từng từ: 終始

終審 chung thẩm

終審

chung thẩm

Từ điển trích dẫn

1. Xét xử lần chót (tố tụng án kiện theo pháp luật).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Xét sử lần chót, sau đó không xét lại nữa.

▸ Từng từ: 終審

終局 chung cục

終局

chung cục

Từ điển trích dẫn

1. Kết cục. ◇ Thôi Đồ 崔塗: "Mạc khán kì chung cục, Khê phong vãn đãi quy" 莫看棋終局, 溪風晚待歸 (Tiều giả 樵者).
2. Sau cùng, rốt cuộc.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sau cùng. Rốt cuộc. Thơ Nguyễn Công Trứ: » Chung cục thì chi cũng tại trời «.

▸ Từng từ: 終局

終年 chung niên

終年

chung niên

Từ điển trích dẫn

1. Suốt năm, cả năm. ◇ Cố Huống 顧況: "Hà địa tị xuân sầu, Chung niên ức cựu du" 何地避春愁, 終年憶舊遊 (Lạc Dương tảo xuân 洛陽早春).
2. Được hết tuổi thọ. ◇ Thủy hử truyện 水滸傳: "Tống Giang uyển khúc bả thoại lai thuyết Lôi Hoành thượng san nhập hỏa, Lôi Hoành thôi từ lão mẫu niên cao, bất năng tương tòng: Đãi tiểu đệ tống mẫu chung niên chi hậu, khước lai tương đầu" 宋江宛曲把話來說雷橫上山入伙, 雷橫推辭老母年高, 不能相從, 待小弟送母終年之後, 卻來相投 (Đệ ngũ thập nhất hồi).
3. Số tuổi của người đã qua đời. ◎ Như: "đại bá tiền niên khứ thế, chung niên lục thập cửu tuế" 大伯前年去世, 終年六十九歲.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Hết năm. Trong năm.

▸ Từng từ: 終年

終日 chung nhật

終日

chung nhật

Từ điển trích dẫn

1. Suốt ngày. ◇ Luận Ngữ 論語: "Bão thực chung nhật, vô sở dụng tâm, nan hĩ tai! Bất hữu bác dịch giả hồ? Vi chi do hiền hồ dĩ" 飽食終日, 無所用心, 難矣哉! 不有博弈者乎? 為之猶賢乎已 (Dương Hóa 陽貨) Ăn no suốt ngày, chẳng hết lòng hết sức vào việc gì, thật là khó chịu! Sao không đánh cờ đi? Đánh cờ còn hơn là (ở không) như thế.
2. Hồi lâu. ◇ Sử Kí 史記: "Chung nhật, Biển Thước ngưỡng thiên thán viết: Phu tử chi vi phương dã, nhược dĩ quản khuy thiên, dĩ khích thị văn" 終日, 扁鵲仰天歎曰: 夫子之為方也, 若以管窺天, 以郤視文 (Biển Thước Thương Công truyện 扁鵲倉公傳) Một hồi lâu, Biển Thước ngẩng mặt lên trời than: Phương pháp của ông, cũng như lấy ống tre dòm trời, qua kẽ hở xem đồ hình hoa văn.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Suốt ngày. Cả ngày.

▸ Từng từ: 終日

終歸 chung quy

終歸

chung quy

Từ điển trích dẫn

1. Kết cục, sau cùng. ☆ Tương tự: "tất cánh" 畢竟, "chung cứu" 終究, "chung ư" 終於.
2. Tên một con thú thần (theo truyền thuyết).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Sau rốt. Cũng như Chung cục.

▸ Từng từ: 終歸

終結 chung kết

終結

chung kết

Từ điển trích dẫn

1. Chấm dứt, kết thúc. ◎ Như: "biện luận chung kết" 辯論終結.

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỗ chấm dứt. Chỗ cuối cùng.

▸ Từng từ: 終結

終身 chung thân

終身

chung thân

Từ điển trích dẫn

1. Suốt đời, một đời.
2. Trải qua một đời. ◇ Nguyễn Tịch 阮籍: "Bố y khả chung thân, Sủng lộc khởi túc lại" 布衣可終身, 寵祿豈足賴 (Vịnh hoài 詠懷).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Suốt đời, cũng như Chung kiếp.

▸ Từng từ: 終身

終養 chung dưỡng

終養

chung dưỡng

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Nuôi nấng suốt đời cho tới chết. Chỉ con cái nuôi nấng cha mẹ già.

▸ Từng từ: 終養

終點 chung điểm

終點

chung điểm

Từ điển trích dẫn

1. Chỗ cuối cùng, nơi kết thúc một đoạn hành trình. ◇ Đinh Linh 丁玲: "Tối hậu, giá thuyền đích hàng hành tiện đáo liễu chung điểm liễu" 最後, 這船的航行便到了終點了 (Tiểu hỏa luân thượng 小火輪上).

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Chỗ cuối cùng.

▸ Từng từ: 終點

臨終 lâm chung

臨終

lâm chung

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Tới lúc cuối cùng, ý nói sắp chết.

▸ Từng từ: 臨終

送終 tống chung

送終

tống chung

Từ điển Nguyễn Quốc Hùng

Đưa đám ma.

▸ Từng từ: 送終